Śląskie Obserwatorium Geofizyczne PAN w Raciborzu
A/304/10 z 15.05.2010
Na początku XX wieku intensywne wydobycie węgla kamiennego na Górnym Śląsku miało już ponad stuletnią tradycję. Z rozwojem przemysłu wiązał się postęp cywilizacyjny regionu, niestety, dawały się też odczuć negatywne strony górniczej działalności. Do najbardziej uciążliwych, niosących śmierć i kalectwo górnikom oraz straty materialne, zaliczyć trzeba z roku na rok częstsze zjawiska tąpnięć. Władze państwowe, jak i środowiska przemysłowe postanowiły rozpocząć badania naukowe tych zjawisk. Do współpracy zaproszono światowej sławy sejsmologa, pracownika uniwersytetów w Strasburgu i Getyndze – profesora Carla Mainkę, który przyjechał do Raciborza, aby nadzorować budowę i funkcjonowanie Górnośląskiego Krajowego Naukowego Obserwatorium Ziemi. Na miejsce budowy stacji wybrano skarpę wznoszącą się na zachód od centrum miasta, w pobliżu zabytkowego kościoła Matki Bożej. Projektantem tego drewnianego budynku był znany architekt, Konrad Wachsmann. W latach 20. powstała modernistyczna willa o trzech kondygnacjach. Jednak najważniejsza część skryta została pod ziemią – to piwnice, w których profesor Mainka ustawił trzy sejsmografy mechaniczne. Każdy z nich posiadał własne urządzenia rejestracyjne, zapisujące na taśmie papierowej kopconej sadzą, zsynchronizowane z zegarem wahadłowym. Na przełomie lat 20. i 30. na Górnym Śląsku powstała pierwsza na świecie sieć sejsmiczna obejmująca obszar górniczy. W jej skład wchodziły stacje w Pyskowicach, Gliwicach, Zabrzu, Biskupicach i Bytomiu oraz podziemna (na głębokości 500 m) w kopalni Rozbark. W 1945 roku obserwatorium przejął polski Państwowy Instytut Geologiczny. Po trzech latach uruchomiono ciągłą rejestrację, która trwa do dziś. Obecnie gospodarzem instytucji jest Stacja Sejsmologiczna Polskiej Akademii Nauk. Ciekawostką Obserwatorium są zapisy sejsmologiczne wstrząsów w odległych nieraz stronach świata (np. japońskiej Fukushimie). Placówka posiada także ofertę dla szkół. Podczas zajęć uczniowie mogą samodzielnie wykonać proste pomiary i eksperymenty.
Źródło: slaskie.travel
Historia obserwatorium rozpoczęła się wraz z wizytą w Raciborzu prof. C. Mainki. Pochodzący z Opola absolwent wrocławskiej uczelni, pracownik Głównego Obserwatorium Sejsmologicznego w Strassburgu i ośrodków akademickich Getyngi, był wówczas wziętym konstruktorem sejsmografów mechanicznych dla Niemiec (w tych granicach pozostawał wówczas Racibórz), Hiszpanii i Włoch. Zdecydował o umiejscowieniu obserwatorium sejsmicznego w nadodrzańskim Raciborzu. W tym celu sprowadził architekta Konrada Wachsmana, by w południowej części miasta wznieść dwupiętrowy budynek z drewna. Jego piwnice zorientowano względem stron świata, co ułatwiło ustawienie czujników pierwszych sejsmografów. Profesor zamontował trzy przyrządy własnej konstrukcji do rejestrowania wstrząsów tektonicznych. Przy jednym ustawił punkt ze współrzędnymi geograficznymi.
Raciborskie sejsmografy notowały wstrząsy w lokalnych kopalniach i silne zjawiska na kuli ziemskiej. Zbierały dane o prędkościach rozchodzenia się fal sejsmicznych. Wskazywały miejsca ognisk trzęsień ziemi.
W latach 1929–1934 C. Mainka uruchomił podobne stacje w Pyskowicach, Gliwicach, Zabrzu, Biskupicach i w Kopalni Rozbark w Bytomiu. Tak powstała pierwsza w Europie sieć stacji sejsmicznych dla obszaru górniczego.
Po II wojnie światowej obserwatorium wznowiło pracę w 1948 r. po przejęciu przez Państwowy Instytut Geologiczny. W latach 70. i 80. XX w. raciborska stacja prowadziła dodatkowy pomiar geomagnetyczny. Przejęta przez Zakład Geofizyki PAN, pracowała nad konstrukcją nowych sejsmografów, wytwarzających słabe prądy elektryczne. W raciborskich warsztatach mechanicznych powstawała aparatura pomiarowa dla obserwatoriów w Niedzicy, Książu, Krakowie, dla Górnego Śląska i Antarktycznej Stacji Badawczej im. Henryka Arctowskiego z Wyspy Króla Jerzego. Zainstalowane w 1979 r. w obserwatorium rosyjskie sejsmografy notowały wstrząsy na papierze fotograficznym. Obecnie obserwatorium jest w pełni zautomatyzowane i skomputeryzowane.
Źródło: peuk.fiiz.pl
