Ruiny Kościoła św. Marcina w Trzęsaczu

Ruiny Kościoła św. Marcina w Trzęsaczu to pozostałość po gotyckim kościele z przełomu XIV i XV wieku, pierwotnie wzniesionym w centrum wsi, około 1,8–2 km od brzegu morza. Dziś zachowała się jedynie południowa ściana o długości 12 m i wysokości 6 m, górująca nad klifem i stanowiąca unikatową atrakcję turystyczną w Europie.

Historia Kościoła

Świątynia była jedną z największych i najokazalszych budowli wśród wiejskich kościołów Pomorza Zachodniego. Początkowo katolicki kościół po reformacji w 1534 roku stał się świątynią ewangelicką. W XVII i XVIII wieku kościół był wielokrotnie remontowany i wyposażany w renesansowe i barokowe elementy wnętrza, w tym stalle, ambonę, chrzcielnicę i ołtarz. Drewniana wieża postawiona w 1650 roku była wielokrotnie niszczona przez pioruny i ostatecznie rozebrana. W 1809 roku zamknięto przylegający cmentarz, który wcześniej odsłaniało morze.

Proces abrazji i zabezpieczenia

Od XV wieku kościół stopniowo podlegał niszczeniu przez procesy abrazji. W 1750 roku odległość do klifu wynosiła 58 m, w 1868 roku – zaledwie 1 m. Ostatnie nabożeństwo odbyło się w 1874 roku, po czym kościół został zamknięty, a jego wyposażenie przewieziono do katedry w Kamieniu Pomorskim oraz innych świątyń i muzeów. W 1994 roku runęła połowa ściany południowej. W 2001 roku u podstawy klifu ułożono opaskę zabezpieczającą, a w 2002 roku wzmocniono fundamenty i posadowienie ściany metodą gabionową oraz kolumnami cementowo-wapiennymi.

Odległości kościoła od krawędzi klifu na przestrzeni lat:

• XV wiek - 1,8-2 km
• 1750 - 58 m
• 1806 - 14,5 m
• 1820 - 13 m
• 1835 - 12 m
• 1855 - ok. 5 m
• 1868 - 1 m

Kalendarium upadku

W 1891 r. w wyniku podmywania klifu ukazały się pierwsze kamienie fundamentowe, natomiast w 1900 r. morze zabrało pierwszy fragment przypory. W nocy z 8 na 9 marca 1901 r. runęła ściana północna. Przez kolejne dziesięciolecia morze zabierało kolejne fragmenty kościoła; zniszczeniu uległy kolejno:

1901 - pozostała część cmentarza, ściana północna i północno-wschodnia, część prezbiterium;
1903 - północno-zachodni narożnik kościoła;
1909 - fragment muru zamykającego prezbiterium;
1913 - północna partia fasady;
1917 - wschodnie wejście;
1922 - południowa część fasady;
1930 - kolejny fragment prezbiterium;
1956 - południowo-zachodni narożnik wraz z przyporą;
1973 - fragment prezbiterium;
1975 - niewielki kawałek zachodniej części południowej ściany
1 lutego 1994 – połowa ściany południowej.

Wyposażenie i architektura

Kościół wzniesiono z cegły w wątku polskim na fundamencie z kamieni polnych. Budowla salowa miała prostokątny plan o wymiarach 23 x 9 m, pierwotnie była bezwieżowa, a prezbiterium zamknięte pięciobocznie. W kościele znajdowały się między innymi:

• gotycki tryptyk z Piękną Madonną,
• wczesnobarokowy ołtarz z 1673 roku, obecnie w neogotyckim kościele Miłosierdzia Bożego,
• renesansowe stalle z 1583 roku,
• kazalnica z 1646 roku,
• dzwony z XVII wieku.

Ciekawostki i legendy

Ruiny kościoła owiane są lokalnymi legendami. Jedna z nich opowiada o Zielenicy – bogini morza, złowionej przez rybaków i więzionej przez proboszcza. Po jej śmierci ojciec, Bałtyk, miał odsyłać fale, aby odzyskać ciało córki i przenieść je na dno morza.

Ruiny Kościoła św. Marcina w Trzęsaczu to nie tylko wyjątkowy zabytek architektury gotyckiej, lecz także symbol nieustającej walki człowieka z siłami natury i atrakcja przyciągająca turystów z całej Europy.