Układ urbanistyczny socrealistycznego centrum Tychów

Tychy są 130-tysięcznym miastem, położonym w południowej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Początki Tychów sięgają końca średniowiecza – pierwsza wzmianka o osadzie pochodzi z XV wieku. Wkrótce w miejscowości zbudowano kościół pod wezwaniem św. Marii Magdaleny, a w wieku XVII właściciele tych terenów – panowie pszczyńscy – uruchomili tutaj znany do dziś browar. Tychy w niewielkim stopniu odczuły XIX-wieczny śląski rozwój przemysłowy, chociaż poprowadzono przez nie linię kolejową i działała tu fabryka celulozy i dwa browary. W okresie międzywojennym Tychy uczyniono gminą wiejską na prawach miejskich. Wielkie zmiany nadeszły po II wojnie światowej wraz z nowymi, komunistycznymi władzami Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W 1950 roku podjęto decyzję o rozbudowie Tychów - wpierw do rozmiarów ośrodka 30-tysięcznego, a później – ponad 100-tysięcznego. Jednocześnie, z dniem 1 stycznia 1951 roku, Tychy stały się pełnoprawnym miastem.

W 1951 roku ruszyła budowa pierwszego osiedla, które (podobnie jak podkrakowska Nowa Huta) miało być wcieleniem socjalistycznych ideałów. Projekt urbanistyczno-architektoniczny przygotował profesor Tadeusz Todorowski z Politechniki Śląskiej. Na miejsce budowy wybrano tereny dawnego folwarku, rozciągające się pomiędzy starymi Tychami a dworcem kolejowym. Osiedle „A”, bo taką otrzymało nazwę, ma kształt prostokąta, który regularnie zabudowano blokami wzdłuż dwóch osi, przecinających się pośrodku, w miejscu, zwanym obecnie placem św. Anny, a dawniej – placem Wincentego Pstrowskiego (przodownik pracy w czasach stalinowskich). Wielorodzinne domy wzniesiono z cegły.

Osiedle „A” jest wręcz wzorowym odzwierciedleniem ideałów socrealizmu. W architekturze i detalach architektonicznych częste są odwołania historyczne (zwłaszcza do renesansu) w postaci arkad czy attyk. Liczne są rzeźby, płaskorzeźby i sgraffita, a wejścia do domów zdobią plakiety z wizerunkami zwierząt. Jednak najsłynniejszą rzeźbą jest (ustawiona od strony dawnej ulicy Lenina, a obecnie Andersa) kamienna figura robotnicy, z kielnią w jednej ręce i makietą domu w drugiej.

Na placu św. Anny zbudowano także żłobek, przedszkola, szkoły, przychodnię i sklepy. Południową pierzeję placu zamyka okazały gmach domu kultury „Górnik”. W następnych dziesięcioleciach Tychy rozbudowano w kierunku południowym, realizując projekt powszechnie nazywany Nowymi Tychami. Tam również zastosowano wiele nowatorskich rozwiązań.

Źródło: slaskie.travel