Rynek w Tykocinie
A-444 z 12.12.1956
Współcześni turyści identyfikują główny rynek tykociński z pomnikiem Stefana Czarnieckiego. Już w XIX w. pomnik ten stał się symbolem „grodu nad Narwią”. Dziś jest nazywany Placem Czarnieckiego, lecz jeszcze do lat 20-tych XX w. rynek przed kościołem św. Trójcy nazywano Nowym Rynkiem, zgodnie z XVIII wieczną tradycją.
Nowy Rynek został utworzony w XVIII wieku na polecenie ówczesnego właściciela Tykocina, hetmana Wielkiego Koronnego, Jana Klemensa Branickiego właściciela dóbr tykocińśkich podczas wielkiej przebudowy miasta, obejmującej swym zasięgiem także Miasto Żydowskie za rzeczką Motławą. W dzielnicy żydowskiej powstało wówczas centrum handlowe z murowanymi kramnicami oraz nowo wytyczonym Rynkiem Żydowskim i z handlową ulicą Rynkowa (potem Złotą) wówczas przebrukowaną, którą idąc wchodziło się w przestrzeń Nowego Rynku z górującą sylwetką nowo powstałego kościoła Św. Trójcy. Jednakowe, ustawione wzdłuż długich pierzei domostwa, osiowa kompozycja placu z pomnikiem bohatera narodowego, Stefana Czarnieckiego to przeniesienie na rodzimy polski grunt bliskich Branickiemu, miłośnikowi kultury francuskiej, nowych idei architektonicznych, mających także niemały wpływ na kształt wznoszonej także w owym czasie rezydencji Branickich w Białymstoku. Pomnik Stefana Czarnieckiego, pradziadka Jana Klemensa był jednym z elementów nowej miejskiej przestrzeni, zaakcentowaniem jego osi kompozycyjnej.
Wbrew potocznemu mniemaniu Czarniecki nie był nigdy obecny w Tykocinie. Miasto, mimo że zniszczone po szwedzkim „potopie” nadal było chlubą i ozdobą wielkiej Rzeczpospolitej, skoro Sejm przekazał w 1661 roku Stefanowi Czarnieckiemu starostwo tykocińskie ( dotąd stanowiące dobra królewskie) jako nagrodę za ocalenie Ojczyzny. Na dokumencie nadania widnieje podpis króla Jana Kazimierza. Dziad Jana Klemensa Branickiego, Jan Klemens Branicki i jego imiennik był mężem Aleksandry Katarzyny Czarnieckiej, której ojciec przekazał Tykocin wraz okolicznymi dobrami. W ten sposób postać wielkiego wodza została związana z rodem Branickich. Na trzy pokolenia zaledwie, bowiem hetman Jan Klemens Branicki, któremu Tykocin zawdzięcza posąg bohatera Potopu zmarł bezpotomnie w roku 1771. Pomnik Stefana Czarnieckiego wykonany został z kamienia szydłowieckiego przez znakomitego rzeźbiarza francuskiego pracującego na dworze saskim i warszawskim, Pierre Coudreya i ustawiony na rynku tykocińskim w 1763 roku dla podkreślenia koneksji rodu Branickich.
To tyle jeśli chodzi o pochodzenie współczesnej nazwy rynku, nazwanego często placem, bowiem właściwej funkcji rynku, handlowej, nigdy nie pełnił, zgodnie z funkcjami nadanymi mu przez twórców palcu.
XVIII-wieczne dziedzictwo Placu Czarnieckiego zostało w XX w. uznane za szczególną wartość historyczną w skali kraju, a układ przestrzenny rynku w roku 1956 wpisany został do rejestru zabytków województwa podlaskiego wraz z dziesięcioma obiektami: alumnatem – dawnym przytułkiem dla weteranów wojennych, kościołem Trójcy św., Szpitalem czyli Domem 6 Bab i 7 Dziadów, pomnikiem Stefana Czarnieckiego, czterema domami przy pierzei i całym układem miejskim Tykocina.
Na placu naprzeciwko kościoła koncentrowało się życie społeczne i kulturalne, mieścił się Magistrat miasta i Ochotnicza Straż Ogniowa, a wokół kościoła św. Trójcy rozwijało swą społeczno-kulturalną działalność Stowarzyszenie Katolickie. W wybudowanym na początku XX w. Domu Parafialnym występował teatr amatorski. Skład społeczny tych instytucji był dwunarodowy.
Branicki zaprojektował centrum Tykocina jako wielką scenę ( nie bez powodu usuwając stąd ratusz i przekupki ze straganami), którą życie napełniało coraz to nowymi spektaklami.
Ciekawe, że wszelkie innowacje wprowadzane do XVIII-wiecznego projektu prędzej czy później kończyły się niepowodzeniem. Dziś nie każdy wie, że przy południowej pierzei wznosiła się do 1945 roku murowana, imponująca kamienica żydowskiej rodziny kupców drzewnych Malarewiczów, a przez dziesięciolecia rynek pełnił funkcję zielonego otoczonego drzewami skweru. Pozostałością po dawnym parku „parku” są dziś zieleńce na rynku. Miejsce po kamienicy pozostaje do dziś niezabudowane.
Szczególnie ulubionym miejscem, gdzie robiono zdjęcia z okazji uroczystości rodzinnych lub pierwszej Komunii były wrota kościoła i pomnik Czarnieckiego, punkty umiejscowione na głównej osi placu pod dwoma jego najważniejszymi obiektami. Amatorskie zdjęcia pokazują plac jako scenografię dla niezliczonych rodzinnych scenek i jako tło bogatego życia towarzyskiego.
Źródło: placczarnieckiego10.pl
Początki Tykocina związane są z grodem mazowieckim, znajdującym się w odległości ok. 3 km na południe od obecnego miasta, którego pozostałości zachowane są w pobliżu wsi Sierki i nazywane potocznie „Zamczyskiem”. W okresie od XI do XIV w. był to mazowiecki gród rzędu kasztelańskiego z podgrodziem. Według badań historyków Tykocin powstał w miejscu przeprawy przez Narew dla skrócenia szlaku handlowego prowadzącego z Połocka i Wilna w kierunku Poznania i Krakowa. Rozwinął się z osady podgrodowej na pograniczu Mazowsza i Wielkiego Księstwa Litewskiego, na fali kolonizacji polskiej z Mazowsza oraz wskutek rozwoju wymiany handlowej w XIV w. między Koroną a Wielkim Księstwem Litewskim.
Tykocin początkowo należał do ziemi wiskiej, gdzie był siedzibą powiatu. Prawa miejskie w 1425 r. nadał Tykocinowi książę mazowiecki Janusz I Starszy w oparciu o prawo chełmińskie. Pierwszym wójtem został Piotr z Gumowa. Po powtórnym przejściu pod władztwo litewskie Tykocin stał się centrum rozległych dóbr i podlaską siedzibą możnego rodu litewskiego Gasztołdów. Po bezpotomnej śmierci ostatniego z rodu – Stanisława Gasztołda, dobra nie przeszły na wdowę Barbarę Gasztołdową z Radziwiłłów według prawa koronnego, a na podstawie prawa litewskiego – na króla Zygmunta Starego za sprawą możnowładcy litewskiego Jana Hlebowicza konkurującego z rodem Radziwiłłów o władzę w Wielkim Księstwie Litewskim.
Tykocin u schyłku życia Zygmunta Augusta stał się centrum i siedzibą podlaskich dóbr królewskich. W tykocińskiej twierdzy został umieszczony arsenał Rzeczypospolitej, skarbiec (spoczywały tu między innymi słynne arrasy oraz biblioteka króla Zygmunta Augusta). Po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów w 1572 r. Tykocin, obok Knyszyna i Wasilkowa, stał się królewszczyzną (starostwem i leśnictwem), pozostając nią do 1661 r., kiedy wraz z całym starostwem otrzymał go na dziedziczną własność uchwałą sejmową sejmu warszawskiego za zasługi dla Rzeczypospolitej hetman Stefan Czarniecki.
Czarniecki odbudował zniszczony w czasie Potopu szwedzkiego zamek i umieścił w nim swój osobisty skarbiec, gromadząc w nim znaczne dobra, które uczyniły jego córki jedną z najlepszych partii w Rzeczypospolitej. Poprzez mariaże córek hetmana, Tykocin wraz ze starostwem stał się własnością Gryfitów Branickich. Braniccy utworzyli w miejscu starostwa hrabstwo tykocińskie, a Tykocin stał się centrum ich podlaskich dóbr. Po pożarze i zniszczeniach wojny domowej o sukcesję między Sasem a Stanisławem Leszczyńskim w XVIII w. Tykocin został gruntownie przebudowany w stylu barokowym.
W czasie zaborów Tykocin znalazł się początkowo pod władzą Prus. W tym okresie Izabela Branicka sprzedała dobra podlaskie rządowi pruskiemu, pozostawiając sobie dobra rodowe Gryfitów Branickich w Małopolsce. Pochowana jednak została w Białymstoku. Prusacy zabudowali część rynku przy bożnicy, jednak nie ukończyli przebudowy miasta, gdyż po traktacie w Tylży w roku 1807 Tykocin znalazł się w Księstwie Warszawskim, zaś w 1815 r. – w granicach Królestwa Polskiego, gdzie pozostawał do roku 1918.
Po II wojnie światowej z powodu zniszczeń utracił prawa miejskie, które odzyskał w roku 1993.
W Tykocinie i okolicach mieszkali Zygmunt Bujnowski oraz Włodzimierz Puchalski, bywała w nim Agnieszka Osiecka, zaś filmy tworzyli Jacek Bromski i Michał Kwieciński.
Źródło: wikipedia.pl
Inne obiekty znajdujące się w:
Historyczny zespół miasta w Tykocinie
- Dawna rezydencja ekonomiczna w Tykocinie
- Dawny Alumnat (Zakład Dla Inwalidów Wojennych) w Tykocinie
- Dom Talmudyczny (Mała Synagoga) w Tykocinie
- Kościół pw. Świętej Trójcy w Tykocinie
- Pomnik hetmana Stefana Czarnieckiego w Tykocinie
- Rynek w Tykocinie
- Stary Rynek w Tykocinie
- Wielka Synagoga w Tykocinie
- Zespół Klasztorny Bernardynów w Tykocinie
