Kopalnia Soli "Wieliczka"

Kopalnia soli w Wieliczce należy do najciekawszych i najbardziej znanych obiektów turystycznych w Polsce. Każdy przyjeżdża tu, aby na własne oczy zobaczyć efekty blisko 900-letniej, podziemnej eksploatacji soli. Dla turystów z całego świata Wieliczka często jest symbolem Polski.
Wielicka kopalnia soli jest bezcennym zabytkiem kultury materialnej, którego światową rangę potwierdzono w 1978 roku wpisem na pierwszą Listę światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Do krajowego rejestru zabytków trafiła ona dwa lata wcześniej, natomiast w 1994 roku została uznana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Wałęsę za pomnik historii.

Kopalnia jest zespołem podziemnych wyrobisk poeksploatacyjnych, rozmieszczonych na poziomach od I do IX, zalegających na głębokości od 64 do 327 metrów. Znajduje się w niej ponad 300 km chodników i około 3000 komór o łącznej kubaturze ok. 7,5 mln m3. Za część zabytkową uznano ukształtowany na przestrzeni wieków zespół wyrobisk znajdujących się w centralnej części kopalni. Strefa ta obejmuje poziomy od I do V (4,5 mln m3 pustek). Jest to obszar szczególnie cenny, bowiem w jego skład wchodzą wyrobiska obrazujące ewolucję metod eksploatacji soli w poszczególnych okresach historycznych.
Wszystko zaczęło się ok. 13,5 miliona lat temu (w epoce miocenu), kiedy to rozpoczęła się krystalizacja soli rozpuszczonych w wodzie morskiej. Wytrącone z niej osady soli skał zwykle jej towarzyszących wypełniły obszar zwany Zapadliskiem Przedkarpackim. Następnie w wyniku intensywnych procesów tektonicznych, które wypiętrzyły m. in. Karpaty, osady formacji solonośnej zostały przesunięte i sfałdowane.

Złoże solne Wieliczki jest dwudzielne; górna jego część to złoże bryłowe, pod nim zalegają sole złoża pokładowego.
Eksploatacja soli trwała w Wieliczce nieprzerwanie od średniowiecza do 1996 roku. Zanim dotarto do złóż soli kamiennej, otrzymywano sól poprzez warzenie solanki ze słonych źródeł występujących na powierzchni. Tę metodę wytwarzania soli znano na tych terenach już około 3500 lat przed narodzeniem Chrystusa. W miarę wyczerpywania się zasobów powierzchniowych szukano solanki w głębi ziemi, kopiąc coraz głębsze studnie, aż natrafiono na pierwsze bryły soli kamiennej.
Od początku swego istnienia aż po rok 1772 wielicka kopalnia była częścią przedsiębiorstwa zwanego Żupami Krakowskimi i stanowiła własność książęcą a następnie królewską. W latach 1772-1918 Saliny (tak ówcześnie nazywano kopalnie soli) znajdowały się pod zarządem władz austriackich, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości stały się własnością Skarbu Państwa Polskiego.

Wielicka kopalnia soli jest obiektem turystycznym o światowej renomie. Była zwiedzana już w XV wieku, jednak rozwój turystyki w dzisiejszym tego słowa znaczeniu nastąpił na przełomie XVIII i XIX wieku. Wytyczono wtedy Trasę Turystyczną, a dla rejestru gości założono Księgi Zwiedzających. Od stuleci przyjeżdżają do wielickiej kopalni przywódcy państw, naukowcy i artyści. Każdego roku odwiedzają około 1 000 000 turystów w różnym wieku i ze wszystkich stron świata.

• Najgłębsza na świecie podziemna trasa turystyczna znajduje się w Kopalni Soli w Kłodawie na poziomie 650 m.
• W 2007 r pobito rekord Guinnessa w kategorii najniżej odbywający się koncert muzyczny na świecie.

• Wolańska A., Wieliczka. Zabytkowa kopalnia soli. Przewodnik, Wyd. Karpaty 2010,
• Sieradzka-Kasprzak J., Przewodnik po Polsce. Podziemne trasy turystyczne, Wyd.Daunpol.