Pałac w Wodzisławiu Śląskim - Kokoszycach

 Pałac składa się z trzech wyraźnie architektonicznie wyodrębnionych części: wschodniej, środkowej i zachodniej, stanowiących trzy etapy jego budowy. Wzniesiony został na rzucie prostokąta z dwoma niesymetrycznymi ryzalitami, z których jeden znajduje się w części wschodniej, drugi zaś obejmuje całą część środkową. Budynek jest murowany, podpiwniczony i otynkowany, posiada dwie kondygnacje, a w partiach zryzalitowanych dodatkowe piętro poddasza użytkowego, gdzie znajdują się pokoje posiadające antresole. Nakrywa go dach mansardowy oraz dach dwuspadowy. Połacie strome dachu obłożone są dachówką ceramiczną – karpiówką, a płaskie partie dachu mansardowego, mające formę tarasów, obite papą i zabezpieczone ozdobną balustradką metalową. W dachu części wschodniej znajduje się szklany świetlik w kształcie ostrosłupa, doświetlający przestrzeń poddasza.

Elewacja fasady od strony północnej oraz elewacja tylna, południowa, rozczłonkowana jest siedemnastoma osiami okiennymi, elewacje boczne natomiast są jedno- (zachodnia) i dwuosiowe (wschodnia). Podział poziomy ścian elewacyjnych dokonują gzymsy o charakterze głównie dekoracyjnym: cokołowy, kordonowy, oddzielający poszczególne kondygnacje, oraz koronujący. Funkcję dekoracyjną pełnią również gzymsy pod- i nadokienne, boniowane filary w narożach ryzalitów i takie też filary naroży wschodniej elewacji budynku, obramienia okien oraz wiele innych jeszcze ornamentów architektonicznych. Najstarsza, wschodnia część pałacu, składa się ryzalitu i dwóch bocznych, niższych, jednokondygnacyjnych skrzydeł. W centrum ryzalitu znajduje się główne wejście do pałacu, ujęte w bogaty, neobarokowy portal i poprzedzone schodami z kamiennymi stopniami i taką też balustradą tralkową. Obramienie otworu wejściowego tworzą pilastry z ozdobnymi wspornikami, na których oparty jest architraw, fryz płycinowy i tympanon, zwieńczony formą kulistą. Przy podstawie tympanonu stoją z lewej i prawej strony kuliste wazy. Po bokach portalu są dwie latarnie zawieszone na ażurowych wspornikach żeliwnych. W partii parterowej ryzalitu znajdują się dwa prostokątne okna, po jednym z obu stron wejścia, obramione opaskami. W górnej kondygnacji występują trzy okna w opaskach z uszakami. Powyżej, na środku połaci dachu mansardowego, umieszczone jest pojedyncze, zamknięte łukiem, okno, ujęte w szerokie woluty oraz owalny naczółek ze sterczyną.

Dwa boczne, niższe skrzydła posiadają po parze okien w każdym z nich, obramione opaskami w formie boni i z kluczem. W połaciach dachu nad skrzydłami znajdują się lukarny z dwoma okienkami zwieńczonymi owalnym naczółkiem. Całą następną część pałacu – środkową, wypełnia drugi ze wspomnianych ryzalitów. Część tę wyróżnia majestatyczny fronton z dekoracyjnym szczytem. Każda z dwóch kondygnacji tej części zaopatrzona jest w pięć okien, obramionych opaskami, bądź to prostymi z formą klucza pośrodku (kondygnacja górna), bądź w formie boni przy dłuższych bokach (kondygnacja dolna). Powyżej, w kondygnacji szczytowej, znajdują się trzy otwory okienne – dwa boczne o prostym obramieniu, środkowe w formie blendy, z gzymsem nadokiennym i formą ornamentu kartuszowego nad nim. Ponad nimi występuje trójczęściowy szczyt w obramieniach wolutowych, z gzymsem wieńczącym i motywem denticuli oraz półkolistym zamknięciu z konchą wewnątrz. W jego centrum, ograniczonym lizenami, umieszczone są dwa kartusze z herbami oraz krzyż. Po bokach znajdują się dwie prostokątne tablice inskrypcyjne w obramieniu kartuszowym i wypukłymi napisami, ujęte krótkimi pilastrami, wspartymi na kaboszonach i zakończonymi ślimacznicą. W kolejnej części pałacu – zachodniej, znajduje się asymetrycznie zlokalizowane tuż przy narożniku, drugie wejście do budynku, z nadprożem i oknem nad nim w połowie kondygnacji. Cztery okna w dolnej i w takiej samej również ilości w górnej kondygnacji posiadają proste obramienia (w górnej z uszakami) oraz gzymsy nad- i podokienne, wsparte na dwóch konsolkach. Dolną i górną kondygnację okien rozdziela gzyms biegnący przez całą długość tej części pałacu. W połaci nakrywającego ją dachu umieszczone są dwie lukarny mansardowe z dwoma w każdej z nich okienkami, nakrytymi gzymsem i owalnym naczółkiem.

Elewacja tylna pałacu, południowa, jest skromniejsza w formie, mniej reprezentacyjna, aczkolwiek powiela w pewnym zakresie ornamentykę z fasady. Jej głównym akcentem jest taras w części wschodniej, ograniczony kamienną balustradą tralkową. Z tarasu prowadzą do parku kamienne schody jednobiegowe, okolone taką samą, masywną balustradą. Wychodzące na taras drzwi zwieńczone są płyciną z latarnią na środku i tympanonem. Flankują je dwa pilastry, które przechodzą przez podstawę tympanonu i łączą się z przerwanym w tym miejscu gzymsem rozdzielającym kondygnacje. Na osi w połaci dachu znajduje się takie samo jak w fasadzie okno mansardowe w bogato zdobionej oprawie. Otwory okienne w tej części oraz ich obramienia są analogiczne jak w fasadzie. Dachy bocznych skrzydeł zdobią również lukarny z podwójnymi okienkami. Środkowa część elewacji południowej ujęta jest, na podobieństwo fasady, boniowanymi narożnikami i posiada półkolisty szczyt z obszernymi wolutami po bokach oraz prostokątnymi pod nim płycinami, pozbawionymi jednak ozdób i napisów; brakuje również konchy w półkolistym zwieńczeniu. Powtórzone ze szczytu fasadowego zostały natomiast dekoracyjne podziały poziome i pionowe: gzymsy, motyw denticuli oraz lizeno-pilastry. Pośrodku naczółka umieszczony jest wykuty w piaskowcu herb biskupi obecnego metropolity katowickiego, poniżej zaś znajdują się dwa niewielkie, prostokątne okna.

Powierzchnia elewacji bocznej – wschodniej – podzielona jest gzymsem na dwie części odpowiadające kondygnacjom. Kondygnację dolną dzielą na trzy części cztery boniowane filary (w tym dwa narożne), wsparte o cokół. Dwie boczne płyciny pomiędzy filarami mają kształt stojącego prostokąta ze ściętymi półkoliście narożnikami, w środkowej natomiast występują cztery mniejsze takie prostokąty z analogicznymi wykrojami i z kaboszonem pośrodku. Dolne narożniki dwóch środkowych prostokątów ścięte są po diagonali ze względu na dwuspadowy dach, nakrywający przylegającą do cokołu niewielką przybudówkę, stanowiącą przedsionek wejścia do piwnic pałacu. Kondygnacja górna jest również podzielona na trzy części przez dwa pilastry, będące przedłużeniem filarów. W środkowej części znajdują się dwa prostokątne okna, w każdym zaś z bocznych trójkątów, których boki wyznacza linia gzymsu, pilaster i krawędź połaci dachu, figuruje małe, kwadratowe okienko.

Elewacja zachodnia pałacu jest bardzo oszczędnie potraktowana pod względem występujących w niej detali architektonicznych. Jedynym jej wyróżnikiem są pojedyncze w każdej kondygnacji trójskrzydłowe okna w prostym obramieniu, z gzymsem nadokiennym (w kondygnacji dolnej) i z uszakami (w kondygnacji górnej) oraz podokiennym wspartym na dwóch konsolkach. Obydwie kondygnacje rozdziela delikatny gzyms. Na osi okien znajduje się w połaci dachu mansardowego lukarna z jednym oknem, profilowanym gzymsem i owalnym naczółkiem. W przyziemiu natomiast tej ściany szczytowej istnieje kolejne wejście, prowadzące bezpośrednio do piwnic budynku. Główne wejście do pałacu prowadzi do obszernego hallu, z którego klatką schodową z owalnymi schodami drewnianymi można przedostać się na wyższą kondygnację, stamtąd zaś również drewnianymi schodami na poddasze. Innymi schodami z hallu można zejść do piwnicy, a poprzez dwa reprezentacyjne odrzwia, z ozdobnymi kartuszami nad nimi, znaleźć się bądź to w obszernej sali konferencyjnej, bądź w bocznym pomieszczeniu, z którego schodami znów można zejść do piwnicy. Cokół ścian hallu wyłożony jest drewnianą boazerią z ozdobnymi u góry guzami. Krawędzie sufitu zdobi drewniany, profilowany gzyms, podtrzymują go zaś dwie skrzyżowane belki z takim samym ornamentem, wsparte na przyściennych filarach. Miejsce krzyżowania się belek podparte jest kolumną z sześcioboczną bazą i gładkim trzonem, stojącą na trzecim stopniu schodów prowadzących na piętro i zabezpieczonych drewnianą balustradą. Na wysokości 1/2 schodów, pomiędzy kondygnacją parteru a I piętra, istnieje wyżłobiona w ścianie owalna nisza przesklepiona konchą i zdobiona bordiurą, akantem, wolutami, łezkami, a także liśćmi dębu i lauru w zwieńczeniu.

Wystrój pomieszczenia konferencyjnego tworzy drewniany strop kasetonowy oraz stojący w północno-wschodnim narożniku kominek zbudowany z piaskowca. Z pomieszczeniem tym skomunikowany jest cały parter budynku. Prowadzi bowiem z niego wyjście na taras zewnętrzny od strony parku oraz przejście do dużej jadalni dla uczestników rekolekcji, zajmującej całą przestrzeń wschodniego skrzydła tej części pałacu, i przejście do wewnętrznego korytarza pałacu, łączącego się z wszystkimi dalszymi jego pomieszczeniami parterowymi, a także drugą klatką schodową w zachodniej części budynku.

Z tego korytarza można dostać się między innymi do kaplicy, usytuowanej w zachodnim skrzydle tej części pałacu i częściowo środkowej. Dwa wejścia do kaplicy prowadzą bezpośrednio z korytarza, a jedno z przylegającej do niej zakrystii. Głównym elementem kaplicy jest przyścienny ołtarz w stylu barokowym. W jego centrum znajduje się obraz Matki Boskiej w pozłacanej ramie, ujęty wzdłuż dłuższych boków pilastrem i kolumną, ukośnie w stosunku do niego ustawionymi na bliźniaczym cokole, dźwigającymi przerwane nad obrazem belkowanie. Podstawa i zwieńczenie ołtarza zdobione są po bokach wolutami. W środkową część podstawy wbudowane wbudowane jest tabernakulum, a w środku zwieńczenia występuje koncha.

Wnętrze pałacu zostało rozplanowane w dwóch traktach, połączonych korytarzem. W biegnącej pod całym budynkiem piwnicy znajdują się pomieszczenia kuchenne z zapleczem magazynowym, kotłownia wraz z magazynami paliw ekologicznych, pralnia, suszarnia, magiel, pomieszczenia warsztatowe. Na parterze budynku, w części środkowej i zachodniej, znajdują się pokoje gościnne z niezależnymi węzłami sanitarnymi, jadalnia i mieszkania dla księży (w tym księdza rekolekcjonisty) oraz pomieszczenia pomocnicze. Na piętrze znajdują się pokoje mieszkalne dla uczestników rekolekcji, pokoje administracyjne, świetlicę oraz klauzurę sióstr. Poddasze nad całym budynkiem jest również wykorzystane dla celów mieszkaniowych. Oprócz tego znajduje się tam świetlica z biblioteką oraz kilka pomieszczeń.

Obok kompleksu znajduje się budynek dawnej willi wraz z przylegającą do niej kaplicą z początku XX wieku. W okalającym obiekt parku znajdują się liczne drzewa pomnikowe oraz ciekawe okazy botaniczne.

Obecnie w pałacu mieści się Dom Rekolekcyjny Archidiecezji Katowickiej w Kokoszycach.

Źródło: peuk.fiiz.pl