Zespół budynków sanatoryjnych w Wodzisławiu Śląskim-Wilchwach
A/40/01 z 11.12.2000
Wojewódzki Szpital Chorób Płuc im. dr Alojzego Pawelca od początku swego istnienia, sięgającego końca XIX w., aż do niedawna nosił nazwę sanatorium lub lecznica przeciwgruźlicza. W skład zespołu dawnych budynków sanatoryjnych, a obecnie szpitalnych, zbudowanych na przestrzeni lat 1897–1913, wchodzi: pawilon główny, budynek gospodarczo-administracyjny, kotłownia, dom mieszkalny i tzw. willa lekarzy. Obiekty te usytuowane są na powierzchni kilkuhektarowego, ogrodzonego terenu, porośniętego starodrzewiem i przeciętego głębokim wąwozem.
Pawilon główny szpitala jest budynkiem wolnostojącym, trzypiętrowym, w całości podpiwniczonym. Składa się z trzech części: środkowej, zwanej korpusem, na rzucie prostokąta i dostawionych do jej krótszych boków dwóch skrzydeł, również na planie prostokąta. Budynek osadzony jest na wysokim cokole, murowany z czerwonej cegły i nieotynkowany. Posiada dach wielospadowy, przekryty czerwoną dachówką ceramiczną, który wieńczy ośmioboczna wieżyczka z zegarem.
Stojący z północnej strony pawilonu głównego budynek gospodarczo-administracyjny jest obiektem parterowym, wymurowanym z cegieł i nieotynkowanym z zewnątrz poza niewielkimi fragmentami w górnych partiach ścian. Bryła budynku składa się z kilku połączonych ze sobą segmentów okalających.
Usytuowany na północ od niego budynek kotłowni jest obiektem parterowym, wymurowanym z cegły na rzucie zbliżonym do kwadratu, nakrytym dachem wielospadowym.
Dom mieszkalny, położony z zachodniej strony pawilonu głównego szpitala, jest budynkiem parterowym, na rzucie prostokąta, wymurowanym z cegły, otynkowanym. Posiada dach dwuspadowy. Stojąca zaś po lewej stronie drogi wewnętrznej willa utrzymana jest w stylu cottage z domieszką ornamentyki secesyjnej.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Geneza powstania sanatorium przeciwgruźliczego na Wilchwach sięga 1895 r. Wówczas bowiem na posiedzeniu lekarzy górnośląskich w Katowicach poruszono temat leczenia chorób płuc wśród biednych mieszkańców Górnego Śląska. W efekcie do życia powołana została specjalna komisja, która przekształciła się później w Stowarzyszenie Lecznicy dla Chorych na Płuca w Rejencji Opolskiej. Zadaniem tej instytucji było zebranie funduszy na budowę lecznicy (sanatorium) i znalezienie terenu, na którym mogłaby stanąć. Spośród kilku zgłoszonych propozycji aprobatę zyskała oferta władz miasta Wodzisławia, dotycząca bezpłatnego przekazania pod budowę sanatorium terenu o powierzchni 1,6 ha, położonego na skraju lasu w niedalekiej odległości od miasta. Po wykupieniu sąsiednich gruntów teren ten powiększono do 5 ha.
Aktywna działalność stowarzyszenia pozwoliła w dość krótkim czasie zebrać odpowiednie fundusze, aby od 1897 r. rozpocząć prace budowlane. Kierował nimi radca ds. budownictwa Rejencji Opolskiej – Zickler z Opola. Uroczyste otwarcie kompleksu budynków sanatoryjnych odbyło się 2 lipca 1898 r. Wówczas zespół składał się już z pawilonu głównego, budynku pralni, budynku tzw. maszynowni oraz domu mieszkalnego. Sanatorium nadano wtedy nazwę Volks – Heilstaette fuer Lungenkranke zu Loslau O. S. Wkrótce po rozpoczęciu działalności przez ośrodek leczniczy okazało się, że potrzeby są znacznie większe niż przypuszczano i zabudowania kompleksu sanatoryjnego powinny zostać rozbudowane. Przez kolejne lata, w latach 1903–1913 r. prowadzono więc prace dotyczące rozbudowy istniejących już budynków oraz wznoszenia kolejnych.
W czasie II wojny światowej lecznica funkcjonowała nieprzerwanie, ale toczące się w jej pobliżu działania wojenne znacznie uszkodziły niektóre z zabudowań kompleksu. Nie przeszkodziło to jednak urządzeniu w nich na krótko radzieckiego szpitala polowego, skutkiem czego uległy jeszcze większej dewastacji. Remont budynków trwał kilka lat i ponowne przyjmowanie pacjentów można było rozpocząć w kwietniu 1949 r. W międzyczasie, w marcu 1947 r., placówka przeszła pod nadzór Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Chorzowie i zmieniła nazwę na Państwowe Sanatorium Przeciwgruźlicze. W następnych latach w kompleksie sanatoryjnym przeprowadzono bieżące prace remontowe i modernizacyjne, dostosowując jednocześnie jego ofertę do zmieniających się potrzeb rynkowych. Od 1993 r. placówka nosi nazwę Wojewódzki Szpital Chorób Płuc im. dr Alojzego Pawelca w Wodzisławiu Śląskim.
Źródło: peuk.fiiz.pl
