Kościół pw. św. Mikołaja w Wysocicach

Kościół św. Mikołaja w Wysocicach – jednym z najlepiej zachowanych przykładów architektury romańskiej na ziemiach polskich. Wybudowano go w 1 ćw. XIII wieku.

Wysocice położone są w województwie małopolskim, 30 km na północ od Krakowa, nad środkową Dłubnią, na wysokości 300 m n.p.m. Pierwsze wiadomości o wsi pochodzą z 1257 roku. Od 1335 r. mieściła się tu siedziba dekanatu kościelnego. Kościół w Wysocicach – wsi która stanowiła jedną z rodowych siedzib Odrowążów. Sytuowany jest na wschodnim krańcu podłużnego wzniesienia, ciągnącego się od zachodu na wschód. Zbocza wzgórza opadają tu stromo, pozostawiając wokół kościoła ciasny pierścień płaskiego terenu.

Kościół św. Mikołaja od stuleci dumnie góruje nad Wysocicami. Usytuowany jest na niewielkim wzniesieniu, stromo opadającym w dół, otoczony murem oraz kilkoma starymi lipami. Jego bryłę cechuje surowość, wynikająca z proporcji budowli, prostota jak i powaga kształtów. Oszczędzony przez czas i historię, zachował się do naszych czasów niemal w niezmienionej formie.

Pod względem układu kościół ten nawiązuje do szeroko rozpowszechnionej grupy jednonawowych świątyń wiejskich, reprezentujących schemat tzw. „pełny”, obejmujący nawę zbliżoną do kwadratu, węższe i krótkie prezbiterium zamknięte półkolistą apsydą oraz wieżę od zachodu. Stan obecny świątyni niewiele odbiega od pierwotnego – jedynie obniżono nieco kalenice, a górne warstwy ciosów wapiennych uzupełniono cegłą, poszerzono także niektóre otwory okienne w nawie i prezbiterium od strony południowej oraz przemurowano sklepienia absydy. W 1779 roku zbudowano strop, w tym samym wieku dobudowano zakrystię. Doszła też kruchta, a na romańskim ostrosłupowym hełmie postawiono barokową latarnię, podobna góruje nad kalenicą nawy. Gładkie powierzchnie kamiennych ścian są pokryte precyzyjną siatką spoin i wzbogacone monumentalnymi akcentami plastycznymi.

W przyziemiu stosunkowo potężnej wieży mieści się sklepiona krzyżowo cela, niedostępna od zewnątrz (pierwotnie była otwarta do wnętrza nawy), ponad nią natomiast – na piętrze empora, również w pomieszczeniu sklepionym, dostępnym schodami w grubości muru. Empora ta posiada we wschodniej, wybrzuszonej ścianie płytką apsydę, przesklepioną półkoliście, przeprutą okienkami otwartymi do wnętrza kościoła. Empory w kościołach niewielkich mogły być pomocne podczas sprawowania liturgii, np. w okresie świąt Wielkanocy; mogły też stanowić miejsce zarezerwowane dla możnego obecnego w kościele podczas nabożeństwa. Ale niekiedy – np. w datowanym na lata 1170-1220 kościele w Wysocicach – kształtowano je omal na pewno w celu zapewnienia możnemu schronienia podczas zamieszek czy napadów. Wysocicka empora oglądana od strony nawy czyni wrażenie jakby bunkra wystającego ze ściany wieży na wysokości około 3 m nad posadzką.

Na samym początku I wojny światowej w 1914 r. na wieży kościoła był zestaw trzech dzwonów:

• dzwon duży „Jan” – datowany na r. 1530. Odlany zapewne przez ludwisarza z Norymbergi, Bekwarka, którego dziełem jest też wawelski „Zygmunt” (1520). Fundatorem był zapewne ks. Aleksy z Krakowa, proboszcz wysocicki.
• dzwon średni: „Paweł” – gotycki (XIV-XV w.) nie datowany.
• dzwon najmniejszy, barokowy „Kacper” – z 1759 r. Odlany w Krakowie w wytwórni Jana Weidnera. Miał dwa razy mniejszą średnice niż „Jan”.

W 1916 r. wojskowe władze austriackie przysłały do Wysocic oddział (6 żołnierzy), by zarekwirować dzwony. Wobec protestu parafian Austriacy zabrali tylko ten najmniejszy dzwon.

Nad pozostałymi dwoma dzwonami „Janem” i „Pawłem” po raz drugi zawisło niebezpieczeństwo latem 1941 r., gdy niemieckie władze okupacyjne chciały je zarekwirować na złom. Ówczesny proboszcz, ks. Jan Cieślak i parafianie rozpoczęli starania o ocalenie dzwonów. Szczególnie duże zasługi miał w tym p. Janowski, wysiedlony z Poznania, któremu dzięki doskonałej znajomości języka niemieckiego udało się dotrzeć do właściwych ludzi w powiecie (miał ich podobno przekonać że dzwony te odlewali Niemcy…). Jego starania zostały wsparte w naturze „darami” zebranymi przez ludność parafii w postaci masła, miodu i gęsi. W ich wyniku władze Generalnego Gubernatorstwa we wrześniu 1941 r. odstąpiły od zamiaru przeprowadzenia rekwizycji obydwu tych dzwonów. Na miejscu „Kacpra” został ufundowany przez parafian w 1964 r. nowy dzwon „Józef” – na pamiątkę II Soboru Watykańskiego i przypadającego w 1966 r. Millenium Chrztu Polski.

Oprócz tych głównych dzwonów w kościele w Wysocicach znajdują się jeszcze:

• Sygnaturka „Katarzyna” w wieżyczce wzmiankowana w 1727 r.
• Dzwonek rozpoczynający Mszę Św. między zakrystią a głównym ołtarzem, założony w 1727.

Źrodło: wikipedia.pl