Willa Pod Jedlami w Zakopanem
136(I-3/18/46) z 17.05.1947 oraz 88 z 25.10.1967
Willa „Pod Jedlami”, in. dom „Pod Jedlami” – willa w stylu zakopiańskim w Zakopanem (ul. Koziniec 1) według projektu Stanisława Witkiewicza. Rok budowy 1897, inwestor Jan Gwalbert Pawlikowski, budorze: Zapotoczny i Obrochta.
Nazwa Pod Jedlami pochodzi od jodeł rosnących kiedyś w ogrodzie.
Willa zbudowana została dla rodziny Pawlikowskich i nadal pozostaje w rękach tejże rodziny. Powstała w 1897 roku na wzgórzu Koziniec niedaleko dzielnicy Bystre. Miejsce pod budowę wybrał sam architekt. Budynek uchodzi za najpełniejszą realizację stylu Witkiewicza. Uwagę zwracają: solidna kamienna podmurówka sięgająca w najwyższym miejscu 4 metrów, rzeźbione elementy konstrukcji (np. rysie, balustrady), skrywająca schody (północna strona) weranda czy przyłap od strony południowej. W środku zachowane zabytkowe wnętrza ozdobione góralską ornamentyką, oryginalne meble w stylu zakopiańskim, malowidła i dzieła sztuki.
W Willi mieszkała i tworzyła poetka Maria Pawlikowska-Jasnorzewska (wówczas żona Jana Gwalberta Henryka Pawlikowskiego). Bywała tu także jej siostra - Magdalena Samozwaniec.
Willa otoczona wiekowymi limbami, cisami, modrzewiami. Rośnie tu także okazała lipa. W zachodniej części ogrodu stoi zabytkowa studnia, także projektu Witkiewicza. Znajduje się tu również dawny budynek gospodarczy zwany Domkiem pod Jasieniami. Od 1972 roku mieszkali w nim Zofia i Witold Paryscy, wybitni znawcy Tatr. Tu też mieściła się ich słynna biblioteka i archiwum (po śmierci przekazane TPN).
Zwiedzanie możliwe jest tylko z zewnątrz.
Źródło: wikipedia..pl
Początkowo Jan Gwalbert Pawlikowski zamierzał wybudować niewielki dom letniskowy, który miał mu służyć za miejsce do spędzania wakacji z rodziną. Witkiewicz miał mu pomagać już przy wyborze działki. Jan Gwalbert został postawiony przed ideą przeciwstawiania obcym wzorcom prawdziwie narodowej sztuki, której przejawem miał się stać jego Dom pod Jedlami. Miejsce pod budowę willi z widokiem na Tatry i trzema rozłożystymi jodłami dostarczało tła do projektowanego przez Witkiewicza budynku. Obiekt wybudowali lokalni rzemieślnicy: Wojciech Roj, Zapotoczny i Jan Obrochta, pod okiem samego projektanta. Meble do pokoju jadalnego wykonał Kazimierz Sieczka, do sypialni Wojciech Brzega, a do pokoi gościnnych Józef Kaspruś Stoch i Jędrzej Krzeptowski. Pierwsze wakacje Pawlikowscy spędzili w nowym domu letniskowym w 1897 r. W 1898 r. postawiono ogrodzenie, bramę, stróżówkę z wozownią, jesienią 1898 r. zamontowano w jadalni piec z ceramiczną kapą. W 1901 r. wykonano piecokominek w salonie, w 1906 r. powstała nadbudowa studni projektu Witkiewicza. W 1900 r. model Domu pod Jedlami zaprezentowano na Wystawie Światowej w Paryżu. Indywidualnym konserwatorem domu był Wojciech Roj. Jan Gwalbert przybywał do Domu pod Jedlami także poza sezonem wakacyjnym, by móc w skupieniu pracować – niebagatelną rolę musiał odegrać dom i jego otoczenie przy pisaniu dzieła pt. Kultura i natura (1913), będącego tekstem założycielskim ochrony przyrody w Polsce. W 1931 r. willę uznano za zabytek sztuki. Budynek pozostał własnością rodziny Pawlikowskich nawet w czasie II wojny światowej. Poważniejszych zniszczeń dokonali dopiero żołnierze Armii Czerwonej, którzy palili w piecach stylowymi meblami. W 2. poł. l. 40. XX w., dzięki inicjatywie Juliusza Zborowskiego Dyrektora Muzeum Tatrzańskiego oraz Hanny Pieńkowskiej Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, wymieniono pokrycie dachowe i uzupełniono zniszczone/zniszczałe dekoracje. W 1957 r. doprowadzono elektryczność, którą modernizowano w l. 80. XX w. W 1984 r. wymieniono pokrycie dachowe, w 1985 r. rynny i rury spustowe, a ze składek rodziny Pawlikowskich odnowiono balustrady, podłogi, instalację elektryczną i odrestaurowano niszczejące meble. W l. 2009-2010 przeprowadzono generalny remont konserwatorski.
Źródło: zabytek.pl
