Cela Waleriana Łukasińskiego w Zamościu

Cela, w której przebywał polski działacz niepodległościowy Walerian Łukasiński w zamojskiej twierdzy. Odnajdziemy ją w małym budynku pomiędzy Starą Bramą a Nadszańcem. Na ścianie wisi tablica z płaskorzeźbą majora przykutego do armaty. Wykonał ją kapitan Stanisław Kozubka w 1924 roku, w setną rocznicę osadzenia Łukasiewicza w zamojskiej twierdzy. Zmarł w twierdzy w Schlüsselburg w 1868 roku. Łącznie Walerian Łukasiewicz spędził 46 lat życia w więzieniach.

Kazamaty w Zamościu powstały po wybudowaniu Nowej Bramy Lwowskiej, w 1821 roku, gdy starą zamurowano. Pod płaskorzeźbą Łukasińskiego znajduje się inskrypcja: „Nie ma mocy, która by zmogła miłość Ojczyzny prawdziwą”. W 1925 roku w tym miejscu planowano stworzyć muzeum Łukasińskiego, rodzaj mauzoleum, projekt wykonał zamojski architekt Tadeusz Zaremba. Nawet rozpoczęto budowę, ale wkrótce zaprzestano. W 1938 roku odtworzono tylko cele. I jest ona tam do dziś.

Życiorys

Walerian Łukasiński (ur. 15 kwietnia 1786 w Warszawie, zm. 27 lutego 1868 w Szlisselburgu) – polski działacz niepodległościowy, major 4 pułku piechoty liniowej (czwartaków), twórca Wolnomularstwa Narodowego i Towarzystwa Patriotycznego.

W latach 1807–1815 służył w wojsku Księstwa Warszawskiego. Był uczestnikiem kampanii 1807, 1809 (m.in. pod Raszynem) i 1813. W 1811 wprowadzony został do loży masońskiej Wolność Odzyskana w Lublinie. Po przeniesieniu z końcem 1811 do Zamościa, gdzie w dziale administracyjnym pracował jako płatnik wojskowy, został członkiem miejscowej loży Jedność.

18 marca 1817 został awansowany do stopnia majora wojsk Królestwa Polskiego. 3 maja 1819 założył w Warszawie Wolnomularstwo Narodowe. W wyniku secesji członków z Wielkiego Księstwa Poznańskiego, którzy pod kierownictwem Ignacego Prądzyńskiego utworzyli Związek Kosynierów, Łukasiński zmuszony został do zawieszenia prac swojej loży, a 1 maja 1821 utworzył Narodowe Towarzystwo Patriotyczne. Był zwolennikiem powszechnego uwłaszczenia chłopów oraz ich udziału w walce o niepodległość.

W 1822 policja wielkiego księcia Konstantego wpadła na trop spisku. Łukasiński został aresztowany 25 października 1822 i więziony w warszawskim więzieniu do 2 października 1824. 14 czerwca 1824 Sąd Wojenny Najwyższy w zastępstwie sądu sejmowego skazał Łukasińskiego na 9 lat twierdzy. Car Aleksander I zmniejszył mu karę o 2 lata. 2 października 1824 w obozie na Powązkach nastąpiła publiczna degradacja majora.

Od 6 października 1824 był więziony w twierdzy zamojskiej, początkowo w kazamacie Bramy Lwowskiej, później Lubelskiej, gdzie trzymano go w małej komorze. Tam 28 sierpnia 1825 był jednym z inicjatorów buntu więźniów. 10 września 1825 za ten czyn został skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie. 14 września wielki książę Konstanty skorzystał z prawa łaski i zamienił wyrok, podwajając karę więzienia do 14 lat i skazując go na karę publicznej chłosty i zakucie rąk i nóg w kajdany. Skazanego przeniesiono wtedy do kazamaty w Bramie Szczebrzeskiej.

30 listopada 1825 został wywieziony z Zamościa do więzienia w Górze Kalwarii, a stamtąd do więzienia warszawskiego. 30 listopada 1827 został przesłuchany przez delegację sądu sejmowego, która zajmowała się dochodzeniem w sprawie polskich stowarzyszeń tajnych.

W czasie Sejmu 1830 Gustaw Małachowski zaapelował do cara Mikołaja I o ułaskawienie Łukasińskiego. Petycja ta pozostała bez odpowiedzi, jednak Łukasińskiemu wkrótce zdjęto kajdany.

W czasie powstania listopadowego wywieziony został jako więzień stanu przez wycofujące się wojska rosyjskie do twierdzy Szlisselburskiej, gdzie spędził resztę życia, więziony mimo upływu wyroku w celi o zaostrzonym rygorze (wilgotnej, ciemnej i bez podłogi). Przez Rosjan był uważany za głównego prowodyra powstania listopadowego i dlatego pozbawiono go należnego mu prawa do amnestii w 1856, która objęła nawet dekabrystów. Dopiero w 1862 otrzymał pozwolenie na spacery po więziennym dziedzińcu, dostęp do wiadomości oraz prawo posiadania materiałów piśmiennych, co umożliwiło mu spisanie pamiętnika. W więzieniu spędził 46 lat i tam zmarł.

Źródło: wikipedia.pl / proszewycieczki.wordpress.com