Stary Rynek w Żarkach

Pierwsze wzmianki o wsi Żarki pochodzą z lat 1325-1327. Przed 1382 r. Żarki otrzymały od Władysława Opolczyka prawa miejskie na prawie polskim, chociaż są też zdania, że lokowanie nastąpiło za Kazimierza Wielkiego. W 1406 r. Władysław Jagiełło przeniósł je z prawa polskiego na prawo średzkie. Jak pisze Marceli Antoniewicz: „W konkretnym przypadku Żarek bezwzględnie można stwierdzić, że w roku 1406 było to miasto ukształtowane pod względem prawno-administracyjnym. Na czele miasta stał dziedziczny wójt”.

Był to ośrodek prywatny, należący do Myszkowskich, następnie Korycińskich i Męcińskich. Miasto znane było jako lokalny ośrodek rzemiosła i handlu. Targi zostały ustanowione już w 1556 r., w każdy wtorek. Centrum miasta stanowił trapezowy rynek i odchodzące z naroży ulice. W 1662 r. było w Żarkach 630 mieszkańców. W 1664 r. miasto zostało zniszczone przez wielki pożar.

W 1720 r. lokowano miasto w nowym miejscu. Żarki rozwinęły się wówczas jako ważny ośrodek rzemieślniczy. Działały tu kuźnie, w których przerabiano rudy żelaza. Uruchomiono wielki piec z 2 fryszerkami. Miasto znane z okresu konfederacji barskiej. W 1791 r. mieszkało w Żarkach 1297 osób. Od 1793 r. Żarki znajdowały się w zaborze pruskim. W 1795 r. przedstawiciele miasta brali udział w zjeździe w Częstochowie, gdzie ustalono jednolity system wag i miar. Przyjęto zasady sprzedaży piwa, gorzałki, żyta, pszenicy, tatarki, mięsa, pieczywa oraz towarów codziennego użytku. Od 1807 r. Żarki znajdowały się w Księstwie Warszawskim, a od 1815 r. w Królestwie Polskim. Od 1831 r. miasto było znane z produkcji maszyn górniczych i rolniczych. Od 1831 r. jako właściciel miasta występuje P. A. Steinkeller, jeden z najbardziej zasłużonych przemysłowców polskich. W Żarkach złożył on fabrykę maszyn rolniczych, rozwinął gisernię, kuźnię, emaliernię: „...lud miejscowy miał niemały zarobek, przywożąc do fabryki potrzebny surowiec i rozwożąc wyroby". W latach 1851–1853 na gruntach Steinkellera powstała przędzalnia bawełny H. Lindheima.

W 1868 r. właścicielem Żarek został Stanisław Lesser. W wyniku represji po powstaniu styczniowym, w 1870 r. Żarki straciły prawa miejskie, stając się osadą gminną. Mimo to, w 1873 r. założono tu Przędzalnię Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Bawełnianych Karola Scheblera. O latach 80. XIX w. czytamy: „Osada sama przedstawia się biednie i brudno. Ulice niebrukowane, domy murowane porujnowane”. Na przełomie XIX i XX wieku mieszkało tu 6294 osób, z tego około 1000 była to ludność mieszkająca czasowo. Mieszkańcy żyli głównie z rzemiosła, handlu i drobnej produkcji Sporą rolę odgrywały targi, które odbywały się przy rynku, gdzie były wydzielone stoiska handlowe. Przed wybuchem I wojny światowej osada liczyła 5000 osób. W pierwszych dniach I wojny światowej Żarki trafiły pod okupację niemiecką. Ci szybko przystąpili do rekwirowania towarów, żywności, nałożono też przymusowe dostawy kontyngentowe. Wszystko to dotknęło zarówno Polaków jak i Żydów. Po zakończeniu wojny Żarki znalazły się w powiecie zawierciańskim, w województwie kieleckim. W 1930 r. Żarki liczyły 4406 mieszkańców.

Podczas II wojny światowej, 2 września 1939 r. wojska niemieckie zbombardowały Żarki. Liczba ofiar nie jest znana, ale zniszczone zostało centrum miasteczka i Leśniów. Straty odniosła ludność polska i żydowska. Dzień 4 września 1939 r. został zapamiętanu jako Czarny Poniedziałek. Tego dnia żołnierze niemieccy rozstrzeliwali każdą napotkaną na ulicy osobę, niezależnie od wieku. Spisane dane dotyczą 102 mieszkańców. W styczniu 1945 r. miasteczko zajęły wojska sowieckie.

W 1949 r. Żarki odzyskały prawa miejskie.

Źródło: sztetl.org.pl