Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Jakuba Starszego w Żarnowcu
A/1681/98 z 30.03.1998
Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i Jakuba Starszego jest świątynią parafialną rzymskokatolickiej parafii pod tym samym wezwaniem, która należy do dekanatu żarnowieckiego położonego na terenie diecezji kieleckiej. Parafia ta została ostatecznie ukształtowana w XIX w., aczkolwiek powstała już w XIV w. jako parafia miejska.
Świątynia została ufundowana w poł. XIV w. przez samego króla Kazimierza Wielkiego, który w tym czasie lokował Żarnowiec na prawie magdeburskim. Do dnia dzisiejszego jednak nie przetrwała ona w swojej pierwotnej formie. W 1524 r. strawił ją pożar, pod którym została odbudowana, prawdopodobnie w latach 1524–1528. Na początku XX w. zaś, z uwagi na jej zły stan techniczny, została gruntowanie przebudowana i odrestaurowana. Miało to miejsce w 1910 r.
Kościół reprezentuje obecnie styl pseudogotycki. Z pierwotnej budowli pozostała tylko struktura murów i niektóre szczegóły architektoniczne (m.in. sklepienie krzyżowe w prezbiterium, skarpy oraz dwa portale).
Na szczególną uwagę zasługuje wnętrze świątyni, którego wyposażenie reprezentuje styl rokokowy i neogotycki (pochodzi z okresu przebudowy kościoła na przełomie XIX i XX w.). W kruchcie znajduje się tablica ku czci Joela Barlowa, wybitnego poety amerykańskiego i dyplomaty, który podczas kampanii rosyjskiej Napoleona przybył do Polski jako poseł i zmarł na zapalenie płuc w Żarnowcu w grudniu 1812 r., gdzie też został pochowany. Wyposażenie neogotyckie pochodzi z okresu przebudowy kościoła na przełomie XIX i XX w.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Pierwszym kościołem parafialnym na terenie ziemi żarnowieckiej była świątynia pw. św. Wojciecha, które obecnie znajduje się na terenie Łanów Wielkich. Jej powstanie datuje się na X–XIII w. Sam kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i Jakuba Starszego nie jest wiele starszy i jako taki należy do najstarszych obiektów sakralnych w województwie śląskim. Jego wzniesienie wiązało się z lokacją miasta na prawie magdeburskim, jakiej dokonał król Kazimierz Wielki w XIV w. Miasto wówczas z drewnianego stało się murowanym i obronnym, swój wygląd bowiem zmienił także całkowicie żarnowiecki zamek. W tym miejscu warto przypomnieć, iż to również wówczas pierwotną osadę przemianowano na Stary Żarnowiec (w 1388 r. nazywała się już Łany, a od 1529 r. nosi miano Łanów Wielkich).
Po wybudowaniu kościoła pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Nowym Żarnowcu, parafia starożarnowiecka włączona została w obręb nowo powstałej parafii miejskiej jako jej filia. Wraz ze wzrostem znaczenia miasta, funkcja proboszcza stała się wyłącznie tytularną. Nierzadko bowiem zdarzało się, iż proboszczowie zarządzali parafią poprzez wyznaczonych przez siebie wikariuszy, a sami w ogóle nie przebywali na terenie Żarnowca.
Na początku XV w. powstał na terenie parafii żarnowieckiej kościółek szpitalny pw. św. Krzyża, którego budowa spowodowana była wzniesieniem szpitala w fundacji biskupa kijowskiego Michała Treski. Z biegiem lat kościół ten usamodzielnił się i erygowana została nowa parafia. Przetrwała ona do 1817 r., w którym to pożar strawił świątynię parafialną.
Źródło: peuk.fiiz.pl
