Ruiny zamku w Żarnowcu
Zamek został wzniesiony w poł. XIV w. przez króla Kazimierza Wielkiego, w czasie lokacji Żarnowca na prawie magdeburskim. Prawdopodobnie w tym miejscu już w XIII w. znajdowała się strażnica książęca. Kazimierz Wielki rozbudował ją w murowany obiekt obronny bądź też postawił zupełnie nową budowlę murowaną.
Zamek powstał pośród łąk terasy nadzalewowej u zbiegu Pilicy i Uniejówki. Jego obwód obronny stanowiły wał ziemny, fosa i mur obwodowy z kamienia z czworobocznymi narożnymi basztami i bramą skierowaną w stronę miasta (od wschodu). Główny budynek mieszkalny powstał równocześnie z murem, z którym był związany, ale do jego budowy wykorzystano odmiennie cegły. Budynek ten znajdował się w zachodniej części dziedzińca.
Informacje o istnieniu zamku podawał w swojej kronice Jan Długosz („Wspomniana przeto królowa Polski Adelajda, która była strzeżona jak jaka wygnanka w zbudowanym przez króla Kazimierza z bardzo pięknej, wypalonej cegły zamku w Żarnowcu”). Nie potwierdza ich natomiast drugi z ówczesnych kronikarzy, Janko Czarnkowa. Wiadomo jednak, iż w latach 1355–1356 na żarnowieckim zamku przebywała księżniczka heska Adelajda, oddalona żona Kazimierza Wielkiego, którą z niewoli wyzwolił jej ojciec – landgraf heski. W latach 1354–1362 na zamku przebywał również często sam król Kazimierz Wielki, gdzie wystawiał wiele dokumentów państwowych. W XV w. żarnowiecki zamek odwiedzał m.in. król Władysław Jagiełło. Zamek został zniszczony w 1524 r. w czasie wielkiego pożaru miasta. Wówczas należał on do starosty żarnowieckiego Andrzeja Gnoińskiego. W poł. XVII w. zaś obiekt wraz z miastem znacznie ucierpiał w czasie potopu szwedzkiego.
Zapisy lustracyjne z XVI i XVII w. zawierają informacje o sprawnie działającym zespole zamkowym. Lustracja z 1789 r. donosi również o pożarze w 1775 r., w czasie którego zamek został ostatecznie zniszczony. Ruiny rozebrano natomiast dopiero pod koniec XVIII i w XIX w.
W latach 1993–1994 na terenach, gdzie niegdyś stała żarnowiecka warownia, prowadzone były prace archeologiczne. Ich kierownikiem był Jerzy Augustyniak. Wykazały one istnienie murowanych reliktów. Odsłonięto m.in. basztę narożną, którą wiąże się z najstarszą fazą XIV-XV-wiecznego zamku.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia żarnowieckiego zamku jest nierozerwalnie związana z historią samego Żarnowca, która zaczęła się na długo przed jego lokacją. Pierwsza wzmianka o Żarnowcu pochodzi z 1098 r. Według podań Długosza w Żarnowcu zatrzymał się wraz ze swoim dworem książe Władysław, a w pobliżu rozbiło swój obóz wojsko pod dowództwem Bolesława i Zbigniewa, idące z Wrocławia na Mazowsze.
Pierwotna osada znajdowała się na wzniesieniu wśród mokradeł nad Pilicą i nosiła miano Opola. W nowym miejscu Żarnowiec lokował na prawie niemieckim król Kazimierz Wielki w XIV w. Data lokacji określana jest na 1396 r. Miasto z drewnianego stało się wówczas murowanym i obronnym, swój wygląd bowiem zmienił całkowicie żarnowiecki zamek. Powstał również wtedy kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i Jakuba Starszego.
Dawną osadę przemianowano wtedy na Stary Żarnowiec (w 1388 r. nazywała się już Łany, a od 1529 r. nosi miano Łanów Wielkich). Niektórzy sądzą, że Żarnowiec posiadał już tzw. polskie prawa miejskie znacznie wcześniej, już w XIII w., ale nie ma żadnych pisemnych dowodów popierających tę tezę.
Źródło: peuk.fiiz.pl
