Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Złotym Potoku
R/504 z 02.05.1957; 263/60 z 07/03/1960; 27/76/A z 16.02.1978
Kościół pw. św. Jana Chrzciciela jest świątynią parafialną rzymskokatolickiej parafii pod tym samym wezwaniem, która należy do archidiecezji częstochowskiej.
Pozostałością pierwotnego, gotyckiego kościoła jest prezbiterium i dawna zakrystia przylegająca od północy, wraz z portalem i drzwiami z XVI w. Z tego okresu zachowały się też monstrancja w kształcie wieżyczki i dzwon. Wewnątrz kościoła na uwagę zasługuje XVII-wieczny ołtarz manierystyczny, ufundowany w 1619 r. przez Stanisława Koniecpolskiego, hetmana wielkiego koronnego. Ukończony w 1645 r. ołtarz jest ujęty w dwie pary kolumn ozdobionych ornamentem okuciowym i roślinnym. Obraz główny przedstawia chrzest Chrystusa. Ołtarze boczne zestawione są z elementów barokowych i rokokowych i ozdobione herbami – Pobóg Koniecpolskich i Szreniawa Lubomirskich. Ponadto w kościele znajdują się organy pochodzące z I poł. XVII w. przebudowane pod koniec XIX w.
Historia Złotego Potoku i kościoła jest ściśle związana z osobą wielkiego poety Zygmunta Krasińskiego, którego 4-letnia córeczka – Elżbietka – zmarła tutaj jesienią 1857 r. Dziecko zostało pochowane w podziemiach przy kościele. W 1858 r. do kościoła nad kryptą Elżbietki dobudowano neogotycką kaplicę Krasińskich (Raczyńskich), o sklepieniu kolebkowym z lunetami. Zarówno arkada wejściowa do kaplicy, jak i obramienia okienne w neogotyckich archiwoltach są zakończone łukiem zaostrzonym i ozdobione główkami aniołków. Wejście do krypty grobowej jest przykryte żelazną płytą z napisem, który głosi m.in.: „To dziecię przedziwnej było urody – I nigdy w życiu nie skłamało – Takie mu świadectwo wraz ze łzami, na grobie składają rodzice”. Matka, Eliza z Branickich, namalowała obraz przedstawiający Matkę Boską o rysach zmarłej córeczki. Obraz ten wisi do dnia dzisiejszego w kaplicy. Zygmunt Krasiński zamówił wykonanie modelu na drzwi do grobu u rzeźbiarza Adama Zoltta. Napis miał zawierać aż 495 liter, a drzwi ozdobiono ornamentami i główką aniołka. Prace sztukatorskie wykonał na zamówienie Krasińskiego Ferante Marconi z Warszawy.
W kaplicy Krasińskich, poza Elżbietą, pochowany jest również wnuk Zygmunta Krasińskiego – Karol Roger hrabia Raczyński, a także Edwarda Marii Raczyńskiego i Konstantego Raczyńskiego.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Legenda głosi, że fundatorem pierwszego drewnianego kościoła w Potoku mógł być w I poł. XII w. palatyn Bolesława Krzywoustego – Piotr Dunin Włostowic herbu Łabądź. Kościół murowany pw. św. Jana Chrzciciela w Złotym Potoku wzniesiony został staraniem Bartosza Odrowąża ze Sprowy w 1298 r. Pisemną erekcję otrzymał w 1310 lub 1314 r. od biskupa krakowskiego Jana Muskaty. W 1326 r. pleban Szymon z Potoka płacił 5 skrojcy świętopietrza, parafia znajdowała się w dekanacie irządzkim, zaś w 1335 r. w lelowskim. Obecny kościół wzmiankowany był w 1470 r. W tym czasie Potok należał do braci: Jana, Piotra, Sterana i Feliksa Szreniawitów. W XV w. parafia złotopotocka szczyciła się rozległym okręgiem parafialnym i znaczną liczbą osad przynależących do parafii. Dane te podobnie jak patrocinum oraz usytuowanie świątyni i nazwa miejscowości przemawiają za wczesną metryką tutejszego kościoła. Pod koniec XVI w. Jan Silnicki zmienił świątynię w zbór protestancki administrowany przez Wincentego Zaprzańca. Kościół został odzyskany przez katolików w 1601 r.
Na przełomie XVI/XVII w. przy kościele istniała szkoła parafialna. W ciągu wieków świątynia przebudowywana była wielokrotnie. W II ćwierci XVII w. dobudowano kaplicę Matki Bożej. W latach 1764–1767 podwyższono nawę. W poł. XIX w. dobudowano zaś kaplicę Krasińskich. W 1880 r. rozebrano osobno stającą dzwonnicę. W 1884 r. dzięki Marii Krasińskiej rozpoczęto gruntowny remont kościoła, który powiększono wg planów budowniczego Wincentego Rakiewicza.
Kolejnych remontów kościół doczekał się w latach 50. i 90. ubiegłego wieku.
Źródło: peuk.fiiz.pl
