Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Złotym Potoku
R/504 z 02.05.1957; 263/60 z 07/03/1960; 27/76/A z 16.02.1978
Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Złotym Potoku to wyjątkowa świątynia z XIII wieku, będąca nie tylko miejscem kultu, lecz także skarbnicą lokalnej historii i sztuki sakralnej. Znajdujący się w centrum miejscowości na niewysokim wzniesieniu kościół, należy do parafii rzymskokatolickiej pod tym samym wezwaniem i archidiecezji częstochowskiej.
Średniowieczne korzenie i liczne przebudowy
Pierwszy murowany kościół wznieśli tu rycerze herbu Szreniawa już pod koniec XIII wieku. W kolejnych wiekach świątynia była wielokrotnie przebudowywana i rozbudowywana, m.in. o barokową sygnaturkę, wieżę z XIX wieku czy neogotycką kaplicę grobową Krasińskich. Do dziś zachowały się gotyckie elementy – prezbiterium, zakrystia z XVI-wiecznym portalem oraz oryginalne drzwi.
Bogate wnętrze i zabytki sztuki sakralnej
Wnętrze świątyni wyróżnia się manierystycznym ołtarzem głównym z 1645 roku, ufundowanym przez hetmana Stanisława Koniecpolskiego. Obok niego znajdują się boczne ołtarze barokowe i rokokowe, zdobione herbami rodów Koniecpolskich i Lubomirskich. W kaplicy Matki Bożej podziwiać można manierystyczny ołtarz, barokowe obrazy i figury oraz polichromię z XVII wieku. Na szczególną uwagę zasługuje także antependium z malowidłem niemieckich nazareńczyków oraz XVII-wieczne organy.
Kaplica Krasińskich – miejsce pamięci i sztuki
Do kościoła przylega neogotycka kaplica grobowa Krasińskich, wzniesiona w 1858 roku nad kryptą, gdzie spoczywa m.in. Elżbietka – córka Zygmunta Krasińskiego. Wnętrze kaplicy zdobi obraz Matki Boskiej z rysami dziewczynki, namalowany przez Elizę Krasińską. Elementy rzeźbiarskie i sztukatorskie wykonali wybitni artyści, m.in. Ferante Marconi i Adam Zoltt.
Związek z historią Złotego Potoku
Historia kościoła nierozerwalnie splata się z dziejami miejscowości, której początki sięgają XII wieku. Przez stulecia miejscowość należała do rodów Potockich, Krasińskich i Raczyńskich, a świątynia stanowiła duchowe centrum tej ziemi. Dziś jest ważnym zabytkiem i miejscem pielgrzymek, modlitwy oraz refleksji nad historią regionu.
Legenda głosi, że fundatorem pierwszego drewnianego kościoła w Potoku mógł być w I poł. XII w. palatyn Bolesława Krzywoustego – Piotr Dunin Włostowic herbu Łabądź. Kościół murowany pw. św. Jana Chrzciciela w Złotym Potoku wzniesiony został staraniem Bartosza Odrowąża ze Sprowy w 1298 r. Pisemną erekcję otrzymał w 1310 lub 1314 r. od biskupa krakowskiego Jana Muskaty. W 1326 r. pleban Szymon z Potoka płacił 5 skrojcy świętopietrza, parafia znajdowała się w dekanacie irządzkim, zaś w 1335 r. w lelowskim. Obecny kościół wzmiankowany był w 1470 r. W tym czasie Potok należał do braci: Jana, Piotra, Sterana i Feliksa Szreniawitów. W XV w. parafia złotopotocka szczyciła się rozległym okręgiem parafialnym i znaczną liczbą osad przynależących do parafii. Dane te podobnie jak patrocinum oraz usytuowanie świątyni i nazwa miejscowości przemawiają za wczesną metryką tutejszego kościoła. Pod koniec XVI w. Jan Silnicki zmienił świątynię w zbór protestancki administrowany przez Wincentego Zaprzańca. Kościół został odzyskany przez katolików w 1601 r.
Na przełomie XVI/XVII w. przy kościele istniała szkoła parafialna. W ciągu wieków świątynia przebudowywana była wielokrotnie. W II ćwierci XVII w. dobudowano kaplicę Matki Bożej. W latach 1764–1767 podwyższono nawę. W poł. XIX w. dobudowano zaś kaplicę Krasińskich. W 1880 r. rozebrano osobno stającą dzwonnicę. W 1884 r. dzięki Marii Krasińskiej rozpoczęto gruntowny remont kościoła, który powiększono wg planów budowniczego Wincentego Rakiewicza.
Kolejnych remontów kościół doczekał się w latach 50. i 90. ubiegłego wieku.
Źródło: peuk.fiiz.pl
