Cmentarz wojenny żołnierzy polskich i radzieckich w Baligrodzie
Cmentarz został założony w latach 1946 – 1947 przez 34 Pułk Strzelców Budziszyńskich stacjonujący w Baligrodzie. Pierwotnie pochowano na nim poległych w walkach z UPA żołnierzy Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, grupy manewrowej Wojsk Ochrony Pogranicza oraz 16 Pułku Piechoty. W 1953 roku cmentarz poszerzono o część południową, na której pochowano żołnierzy radzieckich, których szczątki ekshumowano z grobów położonych na cmentarzach w m.in. Baligrodzie, Przemyślu, Lesku, Ustrzykach Dolnych, Krośnie, Jarosławiu, Cisnej i Solince. Obecnie na cmentarzu znajduje się 154 mogiły zbiorowe, część radziecka to 108 mogił zbiorowych, polska 46. Spoczywa w nich ok. 5 700 poległych żołnierzy. Spośród pochowanych tutaj żołnierzy zaledwie 981 to zidentyfikowani: 823 żołnierzy AR, 4 WP poległych w 1939 roku oraz 154 żołnierzy WP, którzy polegli w walkach z UPA. Mogiły ułożone są w rzędach. Wszystkie otoczone są lastrykowanymi obramowaniami, wypełnionymi ziemią z nasadzeniami roślinnymi. Na polskich grobach ustawione są lastrykowe krzyże, na rosyjskich poduszki z pięcioramiennymi gwiazdami, wykonanego z tego samego materiału. U wejścia na cmentarz, po lewej stronie ustawiony jest wysoki krzyż brzozowy z metalową tablicą w kształcie ryngrafu o treści:
PRZECHODNIU! SPÓJRZ NA TEN KRZYŻ
ŻOŁNIERZE POLSCY WZNIEŚLI GO WZWYŻ
ŚCIGAJĄC FASZYSTÓW PRZEZ LASY, GÓRY I SKAŁY
DLA CIEBIE POLSKO I DLA TWEJ CHWAŁY.
Obok niego na specjalnym postumencie umieszczonych jest osiem tablic żeliwnych z nazwiskami większości zidentyfikowanych żołnierzy.
Akcent centralny stanowi pomnik ustawiony na placu przed wejściem. Na dużej płycie obłożonej granitem ustawiona jest tarcza z grunwaldzkimi mieczami na licu oraz symboliczny znicz. Przed nim na płycie umieszczona jest tablica pamiątkowa. Jej treść wyryto w języku rosyjskim i polskim. Pierwotnie miała ona treść:
BOHATEROM ARMII RADZIECKIEJ I LUDOWEGO WOJSKA POLSKIEGO
POLEGŁYM W LATACH 1944–47
W WALCE W NIEMIECKIM I RODZIMYM FASZYZMEM.
W 2016 roku na pomniku umieszczono nową tablicę inskrypcyjną:
PAMIĘCI ŻOŁNIERZY WOJSKA POLSKIEGO
POLEGŁYCH W WALKACH Z NIEMCAMI W LATACH 1939 – 1944
ORAZ ŻOŁNIERZY WOJSKA POLSKIEGO I WOJSK OCHRONY POGRANICZA
POLEGŁYCH W WALKACH Z UPA W LATACH 1944 – 1947
PAMIĘCI ŻOŁNIERZY ARMII CZERWONEJ
POLEGŁYCH W WALKACH Z NIEMCAMI W LATACH 1944 – 1945.
Ogrodzenie cmentarza stanowi niewysoki, murek ceglany. Wejście metalowa bramka ustawiona centralnie.
Oprócz wymienionych wcześniej na cmentarzu pochowano szczątki kilkudziesięciu żołnierzy i ofiar wojny, których szczątki ekshumowano z likwidowanego cmentarza grekokatolickiego w Solince. W 2001 roku na postumencie z wykazem pochowanych ustawiono poświęconą im tablice:
NA TYM CMENTARZU SPOCZYWAJĄ OFICEROWIE 8 PP 3 DP LEGIONÓW
KPT. EUGENIUSZ BOGUCKI
UR. 19.I.1903 R., ADIUTANT DOWÓDCY PUŁKU
POR. WACŁAW SADOWSKI
UR. 25.XII.1906 R., OFICER ŁĄCZNOŚCI.
POLEGLI 8 X 1939 R. POD ROZTOKAMI PRZY PRZEKRACZANIU GRANICY
PODCZAS PRÓBY PRZEDOSTANIA SIĘ NA WĘGRY
ICH SZCZĄTKI I INNYCH NIEZIDENTYFIKOWANYCH ŻOŁNIERZY WP
PRZENIESIONO W 1964 R. Z CMENTARZA GRECKOKATOLICKIEGO W SOLINCE
KPT. DYPL. EDWARD JAN HEŁCZYŃSKI
UR. 7.V.1907 R. OFICER OPERACYJNY 11 DYWIZJI PIECHOTY
POLEGŁ W NOCY Z 15 NA 16 WRZEŚNIA 1939 R. W BOJU POD NOWOSIÓŁKAMI
SZER. PENNER
ŻOŁNIERZ 2 PUŁKU STRZELCÓW PODHALAŃSKICH
POLEGŁ 10 IX 1939 R. W OLSZANICY
JEGO SZCZĄTKI PRZENIESIONO W LATACH 50–TYCH Z CMENTARZA W OLSZANICY
CZEŚĆ ICH PAMIĘCI.
Pierwszą modernizację cmentarza przeprowadzono w roku 1984. Od roku 2000 cmentarz poddawany jest pracom remontowym. W ich trakcie usunięto m.in. nadmiernie rozrosłe żywotniki, które zostały zastąpione niską ozdobną roślinnością. Prace finansowane są ze środków Wojewody oraz ROPWiM. Remont mogił żołnierzy AR w 2000 roku współfinansowała Ambasada Federacji Rosyjskiej.
Źródło: mpn.rzeszow.uw.gov.pl
