Plac Wojska Polskiego w Bielsku-Białej
Plac Wojska Polskiego – plac w śródmieściu Bielska-Białej (w administracyjnej dzielnicy Biała Wschód), jeden z dwóch (obok pl. Wolności) rynków dawnego miasta Biała Krakowska. Został wytyczony w 1723 r. w momencie nadania Białej praw miejskich. Jego płyta obecnie częściowo stanowi strefę pieszą, a częściowo parking (w planach jest przebudowa placu i likwidacja parkingu). Zabudowa placu jest bardzo zróżnicowana – począwszy od kamienic z pocz. XIX wieku po budynki secesyjne.
Plac jest zbliżony kształtem do prostokąta o długości 100 m na osi północ-południe i 80 m na osi wschód-zachód. Jego powierzchnia wynosi 8000 m².
Od południa ograniczony jest przez ul. 11 Listopada – główny deptak handlowy miasta. Wpada ona w narożnik południowo-zachodni i wybiega z narożnika południowo-wschodniego. Pierzeję południową, która według numeracji budynków jest przyporządkowany do 11 Listopada, przecina wlot ul. Ratuszowej. Z narożnika północno-wschodniego wybiega ul. Targowa, a z północno-zachodniego – ul. Łukowa. Pierzeję północną przecina ul. Cyniarska.
Centralną część placu wypełnia dwuczęściowy płatny parking wraz z postojem taksówek. Wzdłuż północnej pierzei biegnie jezdnia – łącznik między ul. Łukową, Cyniarską, oboma częściami parkingu i ul. Targową. Część południowa (będąca jednocześnie częścią ul. 11 Listopada) stanowi strefę pieszą. Pomiędzy parkingami znajduje się niewielki skwer. Wzdłuż pierzei północnej, zachodniej i wschodniej piesi mają do dyspozycji tylko 1,5-metrowe chodniki.
Najbardziej reprezentacyjną południową pierzeję przecina wlot ul. Ratuszowej. Po jej wschodniej stronie znajduje się neobarokowy pałacyk miejski Strzygowskich z 1880 r., obecnie siedziba Dzielnicowej Biblioteki Publicznej – jednej z siedemnastu filii Książnicy Beskidzkiej. Po przeciwnej stronie ulicy stoi klasycystyczny stary ratusz wybudowany w 1827 r. i podwyższony o drugie piętro ok. 1870 r., który pełnił swoją funkcję do roku 1897 (potem do 1950 r. był siedzibą Sądu Powiatowego, obecnie jest zwykłą kamienicą mieszkalno-sklepową). Sąsiaduje z nim kamienica Juliusza Korna (brata Karola Korna) z 1902 r. – niegdyś neorenesansowa, w czasie „remontu” w latach PRL straciła wszystkie detale architektoniczne, artykulację ścian, wieżyczki i wykusz. Kolejną jest trzypiętrowa neorenesansowa kamienica Racheli Mehl wybudowana w 1903 r.
W pierzei zachodniej znajdują się trzy kamienice z lat 90. XIX wieku wybudowane w stylu neorenesansowym dla: Ryszarda Königa (nr 1), Rudolfa Michalczyka (nr 2) oraz Jana Czecha (nr 3). Trzy pozostałe (nr 4-6) pochodzą jeszcze z I poł. XIX wieku, przy czym tylko nr 4 i 5 zachowały swój pierwotny kształt.
Pierzeję północną przecina ul. Cyniarska. Kamienice po jej zachodniej stronie (z I poł. XIX wieku) wyburzono w latach 80. XX wieku otwierając plac na modernistyczny gmach Spółdzielczego Domu Handlowego „Klimczok” (otwarty w 1988 r.), którego architektura wyraźnie kontrastuje z okoliczną zabudową. Z kolei po wschodniej stronie Cyniarskiej znajduje się narożna kamienica nr 9 z końca XIX wieku o skromnych cechach neorenesansowych, jednopiętrowa kamienica „Stefanka” (nr 10) z I poł. XIX w. pozbawiona w okresie powojennym oryginalnego detalu oraz neorenesansowa narożna kamienica nr 11, w której w latach 1867–1950 mieściło się starostwo powiatu bialskiego, a obecnie – NZOZ Przychodnia Trójka. W latach 1930–1939 zamieszkiwali w niej starosta Stanisław Alberti i jego żona Kazimiera,.
W północno-wschodnim narożu placu znajduje się ewangelicki kościół Marcina Lutra. Został zbudowany w stylu klasycystycznym w latach 1782–1788, przy czym większość wyposażenia wnętrza pochodzi z lat 30. XIX wieku.
Dominantą pierzei wschodniej jest secesyjna kamienica Pod Żabami wybudowana w 1903 r. według projektu Emanuela Rosta jun. dla Zygmunta Nahowskiego, który prowadził w niej swoją winiarnię. Posiada bardzo dekoracyjną elewację imitującą mur pruski, a nad portalem od strony ul. Targowej znajdują się rzeźby dwóch ubranych we fraki żab; żaby te są jednym z symboli Bielska-Białej. Sąsiaduje z nią kamienica nr 13 wybudowana w tym samym roku także w stylu secesyjnym dla brata Zygmunta, Jana Nahowskiego. Kamienica nr 14 z lat 90. XIX wieku została nadbudowana roku 1910. Kolejne budynki, nr 15, 16 i 17, istnieje w niezmienionym kształcie od I poł. XIX wieku. W tym ostatnim mieści się apteka „pod Białym Orłem” – najstarsza bialska apteka założona w 1701 r. i nieprzerwanie od 1910 r. prowadzona przez rodzinę Ganszerów.
Źródło: wikipedia.pl
Plac powstał w 1723 r. jako rynek świeżo lokowanego miasta Biała. Parcele budowlane zapełniały się domami bardzo wolno. Przekazy mówią, że jeszcze pod koniec XVIII wieku rynek nie był całkowicie zabudowany. Wspomina o tym m.in. Kronika miasta Białej z 1813 roku autorstwa Wacława Chamrata, w której czytamy: „(...) herb (...), który obecnie zrealizowane znaczenie miał, iż miejscowość Biała – na której rynku znajdowały się jeszcze w ówczesnym czasie zielone zboża jak na zagranicznych polach – tak ma rosnąć (...)”. W 1750 r. na środku rynku powstał drewniany ratusz i budynek wagi miejskiej. W ratuszu tym 31 października 1769 r. odbył się zjazd marszałków i konsyliarzy, na którym podpisano akt utworzenia Generalnej Rady Stanów Skonfederowanych (tzw. „Generalności”), czyli naczelnej władzy konfederacji barskiej. Zabudowę wszystkich czterech pierzei stanowiły parterowe, główne drewniane kamienice, tzw. kramnice. Po wytyczeniu w latach 80. XVIII w. Nowego Rynku obecny pl. Wojska Polskiego zyskała nazwę Alter Ring (Stary Rynek), a potocznie do dziś nazywany jest pierwszym rynkiem bialskim.
Plac Józefa i jego południowa pierzeja w 1900 r. Najwyższa dwupiętrowa kamienica to stary ratusz, dwie z nim sąsiadujące wyburzono w pierwszej dekadzie XX wieku robiąc miejsce pod kamienice J. Korna i R. Mehl.
Z początkiem XIX wieku dotychczasową drewnianą zabudowę zaczęto zastępować budynkami murowanymi, coraz częściej jednopiętrowymi. W 1827 r. w pierzei północnej, w narożu dzisiejszej ul. Ratuszowej, powstał nowy, klasycystyczny, budynek ratusza. Rozebrano wówczas stary ratusz z 1750 r. i sąsiadującą z nim wagę miejską. W drugiej połowie tegoż stulecia zabudowa placu zaczęła przybierać dzisiejszy wygląd. Stare, bezstylowe, prowincjonalne kamieniczki zaczęły stopniowo ustępować miejsca pod nową zabudowę, a te, które nie zostały rozebrane zostały w większości przebudowane. Pierwszym obiektem w stylu historyzmu był neobarokowy pałacyk miejski Strzygowskich wybudowany w 1880 r. na rogu ul. Ratuszowej (naprzeciw ratusza). W 1897 r. oddano do użytku nowy neorenesansowy gmach ratusza przy pl. Ratuszowym; stary ratusz stał się jedynie siedzibą Sądu Powiatowego, przestał też być dominantą bialskiego rynku (został przyćmiony chociażby przez sąsiednie kamienice: Juliusza Korna i Racheli Mehl). W pierwszej dekadzie XX wieku w pierzei północnej powstały dwie charakterystyczne kamienice w stylu secesyjnym – narożna kamienica Pod Żabami (będącą jednym z bardziej znanych przykładów secesji na ziemiach polskich) mieszcząca w początkowym okresie winiarnię Zygmunta Nahowskiego i sąsiadująca z nią wybudowana dla brata winiarza, Jana Nahowskiego. Od 1867 r. do 1950 r. w kamienicy na rogu ul. Targowej (naprzeciw „pod Żabami”) miało siedzibę starostwo powiatu bialskiego.
W 1890 r. plac, nadal funkcjonujący jako plac targowy, przemianowano na Josefsplatz na cześć Józefa II. Po 1918 r., kiedy Biała weszła w skład Polski, powrócono do historycznej nazwy placu – Rynek. W latach 1939–1945 nosił on nazwę Schillerplatz. Obecna nazwa funkcjonuje nieprzerwanie od 1945 r.
Wraz z rozwojem motoryzacji płyta placu zaczęła pełnić funkcję parkingu, bialski rynek stał się także ważnym węzłem komunikacyjnym – dzisiejsza ul. 11 Listopada była główną drogą wylotową z centrum miasta w kierunku Krakowa, a ważne miejskie arterie stanowiły też ul. Ratuszowa i Targowa. Kursowało tędy kilka linii autobusowych. Dopiero w latach 70., za sprawą budowy dzisiejszych ulic Stojałowskiego i Dmowskiego, udało się wyeliminować ruch kołowy z ul. 11 Listopada i Ratuszowej.
W okresie powojennym doszło także do zmian w architekturze i układzie przestrzennym. W latach 80. wyburzono kamienice w pierzei północnej, po zachodniej stronie ul. Cyniarskiej, otwierając plac na wielki modernistyczny budynek Spółdzielczego Domu Handlowego Klimczok, bardzo kontrastującego ze zwartą zabudową historyczną. Podczas remontów zniszczono całą ornamentykę kamienicy „Stefanka” (w pierzei północnej, nr 9) i kamienicy Juliusza Korna (w pierzei południowej, 11 Listopada 34), będącej niegdyś jedną z najbardziej dekoracyjnych kamienic Białej. Z krajobrazu zniknęła także pompa wodna, stojąca w centralnej części placu od lat 90. XIX wieku.
Na pocz. XXI wieku podjęto decyzję o przebudowie placu – wyeliminowaniu samochodów poprzez budowę parkingu podziemnego i zagospodarowaniu płyty jako strefy pieszej oraz zabudowie północno-zachodniej pierzei. Rozpisany w 2007 r. konkurs architektoniczny wygrał zespół pod kierownictwem Stanisława Nestrypke. Projekt, zakładający „wyeksponowanie pustki”, wywołał wiele kontrowersji wśród mieszkańców miasta ze względu na brak zieleni ani żadnych innych elementów takich jak oświetlenie czy ławki (poza wymaganą zrekonstruowaną pompą wodną), a także zabudowę północno-zachodniej pierzei nowoczesną architekturą, według krytyków nie pasującą do placu nie mniej, niż SDH Klimczok (który nowe budynki mają zasłonić). Doszło nawet do napisania przez bielskiego historyka sztuki, Krzysztofa Czyża, listu protestacyjnego, pod którym podpisało się kilkadziesiąt osób. Władze miejskie podjęły decyzję o odłożeniu przebudowy do zakończenia dwóch innych inwestycji – przebudowy ul. Wyzwolenia i budowy hali wielofunkcyjnej w Olszówce oraz rozpisaniu konkursu na nowe budynki po zakończeniu przebudowy samego placu.
Od 2007 r. rokrocznie w czerwcu podczas Święta Ulicy 11 Listopada na pl. Wojska Polskiego znajduje się główna estrada, na której występują zaproszeni artyści. Ponadto na placu pojawiają się stylowo ubrani gazeciarze, muzycy, kapele podwórkowe i kwiaciarki, a w pałacyku Strzygowskich organizowane są wystawy tematyczne.
W sierpniu 2009 r. na placu zainstalowano punkt darmowego dostępu do internetu (Hotspot).
Źródło: wikipedia.pl
