Kościół ewangelicko-augsburski pw. Marcina Lutra w Bielsku-Białej
R/456/56 z dnia 2 listopada 1956
Kościół pw. Marcina Lutra jest kościołem parafialnym parafii ewangelicko-augsburskiej Marcina Lutra należącej do diecezji cieszyńskiej.
Świątynia jest budowlą trzynawową z emporami. Kościół ma postać halową, a podział na trzy nawy uzyskano stawiając filary międzynawowe ze służkami zwieńczonymi roślinnymi głowicami. Nawy boczne posiadają dwa piętra empor. Chór muzyczny oparto na trzech arkadach kolumnowych. Część dekoracji architektonicznej wykonał w 1833 r. stiukator Jan Friedl. Wyposażenie kościoła pochodzi głównie z XIX w. Od zachodu znajduje się czworoboczna wieża z hełmem zwieńczonym cebulastą kopułą z latarnią.
Przebudowa kościoła w I poł. XIX w. zmieniła przede wszystkim wnętrze świątyni, z tego okresu pochodzi bowiem większość białego, klasycystycznego wyposażenia kościoła, które zachowało się do czasów współczesnych, a które jest tak charakterystyczne dla kościołów protestanckich.
Najcenniejszym zabytkiem kościoła Marcina Lutra są organy wykonane przez K. Kuttlera z Opawy. Zostały one zainstalowane w 1848 r. Klasycystyczny instrument z ruchomymi figurami i 1550 piszczałkami o wielkości od 1 do 5 cm stanowi zabytek klasy europejskiej. Ozdobą kościoła jest ponadto również drewniany ołtarz z 1835 r. wykonany przez krakowskiego rzeźbiarza Joachima Korneckiego. Jest to portyk wsparty na czterech kolumnach korynckich z ogromnymi postaciami czterech ewangelistów. Rzeźby są wykonane z drewna tak wypolerowanego, że wyglądają jak porcelanowe. U szczytu ołtarza znajduje się Oko Opatrzności Bożej, a w części środkowej – obraz Jezusa w Ogrojcu, namalowany w 1837 r. przez wiedeńskiego malarza Dornhaeusera.
Wewnątrz na uwagę zasługują ponadto:
- kryształowy żyrandol z 1833 r.;
- ambona z 1833 r. ozdobiona postaciami rybaków wyciągających sieć;
- chrzcielnica z 1817 r.;
- sztukaterie w nawie głównej z 1832 r. autorstwa Jana Friedla z Opawy.
W sąsiedztwie kościoła znajduje się budynek plebanii wybudowany przez Jana Feuerabenda w 1782 r. i gruntownie przebudowany w latach 70. XIX w. Reprezentuje on styl klasycystyczno-barokowy.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Parafia ewangelicka w Białej powstała w 1782 r. po ogłoszeniu przez cesarza Józefa II Habsburga patentu tolerancyjnego dla ewangelików. Wówczas, w miejscu istniejącego od początku XVIII w. cmentarza ewangelickiego, który został przeniesiony w rejon dzisiejszej ulicy Piłsudskiego, wybudowana została drewniana świątynia. Już kilka miesięcy po wzniesieniu drewnianego kościoła, przystąpiono do budowy kościoła murowanego. Jego klasycystyczny projekt przygotował myślenicki inżynier obwodowy Breuning, a samą budową zajął się bialski budowniczy – Jan Feuerabend. Kościół, który został ostatecznie ukończony w 1832 r. (wówczas go rozbudowano), był pierwszym ewangelickim obiektem sakralnym na terenie Białej i całej Galicji. Od początku posiadał wieżę z dzwonem, co było dozwolone w Galicji, ale nie m.in. na Śląsku Austriackim.
W roku 1881 w setną rocznicę patentu tolerancyjnego cesarza Józefa II, jako upamiętnienie dziejów protestantyzmu przeprowadzono przebudowę kościoła, która nadała mu styl neogotycki. Przebudowy dokonano wg projektu wiedeńskiego architekta Henryka Ferstla. Uporządkowano wówczas elewacje boczne, wprowadzając ostrołukowe wnęki, które ujmowały w rytm kolejnych pionowych osi istniejące już dwie kondygnacje okien. Główne wejście zostało przeniesione na portal zachodni. Wcześniej głównym portalem był bogato zdobiony portal Lutra (Luthertor). W latach 1895–1896 dokonano przebudowy wieży.
Źródło: peuk.fiiz.pl
