Plac Wolności w Bielsku-Białej

Plac, pierwotnie noszący nazwę Neue Ring (pol. Nowy Rynek) został wytyczony w latach 80. XVIII wieku wraz z budową traktu środkowogalicyjskiego (otwartego oficjalnie w dniu 1 maja 1785), którego fragmentem była dzisiejsza ulica 11 Listopada. Od samego początku miał obecny kształt (prostokąt ograniczony drogą od południa z przecięta przez wlot drogi pierzeją północną). Jego zabudowę tworzyły głównie jednopiętrowe kamienice w tzw. stylu józefińskim (do czasów współczesnych zachowały się w swoim pierwotnym kształcie dwie), przy południowo-wschodnim narożniku znajdował się zajazd, a w części północno-wschodniej pozostawał niezabudowany.

W 1812 r. w północnej pierzei powstał późnobarokowy dom cechowy, będący w swoim czasie najokazalszym obiektem w obrębie Nowego Rynku. Trzynaście lat później (1825) w pierzei wschodniej zbudowano zakład apretury Rudolfa Lukasa. W 1846 r. w pierzei północnej powstał (przebudowany w II poł. XIX wieku) budynek mieszczący od początku swego istnienia pocztę; jest to dziś najdłużej pełniący nieprzerwanie swą funkcję budynek publiczny w Bielsku-Białej. Do 1890 r. na środku placu znajdowała się figura św. Floriana, patrona strażaków. Później aż do czasów PRL stała w jego miejscu żeliwna pompa wodna.

W 1890 r. dotychczasowy Neue Ring przemianowano na Franzensplatz (pol. Plac Franciszka) dla uczczenia cesarza Franciszka Józefa I. W następnych latach miały miejsce największe w historii zmiany w zabudowie placu. W miejscu jednopiętrowych józefińskich kamieniczek powstały kamienice secesyjne i neostylowe, z których najokazalszymi były dwie narożne (nr 1 i 10) będące swoimi architektonicznymi odpowiednikami. Ponadto w 1905 r. w miejscu XVIII-wiecznego zajazdu zbudowano czteropiętrowy neobarokowo-klasycystyczny hotel „Pod Czarnym Orłem” (przemianowany wkrótce na Pod Orłem, a obecnie pełniący funkcję biurowca i pasażu handlowego), pozostający do dziś dominantą placu. Jednocześnie plac stał się miejscem wielu maniefestacji polskiego ruchu narodowego i ruchu robotniczego, a to za sprawą funkcjonowania w kamienicy pod nr 2 w latach 1873–1939 „Czytelni Polskiej” – placówki będącej w całej swoje historii siedzibą: koła Towarzystwa Szkoły Ludowej, gniazda „Sokoła”, Stowarzyszenia Zawodowego Robotników Manufakturowych i Fabrycznych oraz Rękodzielników, chrześcijańskich związków zawodowych zakładanych i rozwijanych przez środowiska związane ze Stanisławem Stojałowskim, Konsumu Robotniczego oraz Sceny Robotniczej. 23 kwietnia 1890 r. na pl. Franciszka rozpoczęła się demonstracja robotnicza, która przerodziła się z antysemickie zamieszki, podczas których zginęło jedenaście osób. 26 sierpnia 1914 r. w uroczystej oprawie z placu wymaszerował 87-osobowy oddział członków „Sokoła” pod wodzą Henryka Boryczki, walczący w Legionach Polskich. W lutym 1915 r. na placu Józef Piłsudski odbierał defiladę I Brygady Legionów Polskich; dla upamiętnienia tego wydarzenia w latach 20. planowano postawić w tym miejscu pomnik pierwszego marszałka Polski, planów tych jednak nigdy nie zrealizowano.

Po przyłączeniu Białej do Polski w 1918 r., plac przemianowano na Plac Wolności. W okresie międzywojennym, ze względu na rozwój komunikacji samochodowej, zaczął spełniać rolę parkingu, a po II wojnie światowej definitywnie przestał pełnić funkcję placu targowego. Został on przecięty jezdnią, która łączyła dzisiejszą ulicę 11 Listopada (wówczas Dzierżyńskiego), która była główną drogą wylotową ze śródmieścia w kierunku wschodnim, z Legionów (wówczas PKWN). W latach 70. kursowały tędy i zatrzymywały się miejskie autobusy. W 1974 r. oddano do użytku równoległą do Dzierżyńskiego ulicę Koniewa, a pod koniec dekady wybudowano dwujezdniową ulicę Lwowską – obwodnicę wschodniej części historycznego centrum. Obie te inwestycje pozwoliły na wyeliminowanie ruchu kołowego z ul. Dzierżyńskiego i wprowadzenie na pl. Wolności strefy pieszej. Wówczas ukształtował się dzisiejszy wygląd płyty placu (parking w części centralnej, reszta jako deptak). W latach 70. dokonano też znaczącej zmiany w zabudowie, wyburzając jedną z XIX-wiecznych kamienic w pierzei północnej. W jej miejscu powstała na początku XXI stulecia nowa, czetropiętrowa, postmodernistyczna kamienica. 11 listopada 1989 r. na placu Wolności po raz pierwszy od 1938 r. odbył się, zorganizowany przez KPN, wiec z okazji Narodowego Święta Niepodległości. Od 2007 r. rokrocznie pod koniec czerwca pl. Wolności jest miejscem odbywania się Jarmarku Galicyjskiego – jednej z atrakcji Święta Ulicy 11 Listopada.

Źródło: wikipedia.pl