Bramowa nastawnia kolejowa w Bytomiu
A/850/2021
Budynek modernistycznej bramowej nastawni kolejowej „Bt” z półkolistym zakończeniem pomieszczenia nastawnicowni, wraz z stalowymi filarami, znajdująca się na stacji kolejowej w Bytomiu wraz z suwakowymi urządzeniami sterowania ruchem kolejowym, znajdującymi się w budynku tej nastawni, stanowiącymi jej wyposażenie.
Nastawnia bramowa „Bt” została zaprojektowana i wzniesiona w 1935 r., na rzucie zbliżonym do litery „T”. Posiada formę dwubryłową. Niższa, jednokondygnacyjna część mieści dziś pomieszczenia warsztatowo-techniczne. Wyższa, nadwieszona nad torami kolejowymi i wsparta na stalowym filarze, przeznaczona jest na pomieszczenie tzw. nastawnicowni, w której znajdują się pulpity nastawcze do sterowania ruchem kolejowym. Obie części budynku łączy czterokondygnacyjna klatka schodowa ze schodami zabiegowymi, dwubiegowymi, ulokowana w murowanej bryle. Część niższą oraz klatkę schodową wykonano w technologii tradycyjnej, ściany murowane z cegły pełnej, stropy i biegi schodowe prawdopodobnie żelbetowe. Część wyższa oraz filary zostały wykonane z elementów stalowych, modułowych, łączonych techniką nitowania. Stolarka okienna i drzwiowa pierwotnie drewniana, w toku eksploatacji została wymieniona na współczesną — drewnianą, stalową i PCV. Budynek zaprojektowano w stylu modernistycznym, a forma nadwieszonej części budynku z półkolistym zakończeniem pomieszczenia nastawnicowni, pozbawionego widocznych przejść między płaszczyznami, przywodzi na myśl elementy stylu Streamline, charakterystycznego dla lat 30. XX w. Część niższa, mieszcząca pomieszczenia techniczne jest typowym budynkiem użytkowym, pozbawionym detali architektonicznych. Obie części nakrywały dachy płaskie o niewielkich spadkach. Pierwotnie wyodrębniony był także dach klatki schodowej, jednakże w trakcie jednej z przebudów połączono dachy części mieszczącej nastawnicownię i klatkę schodową w jeden. Budynek pozbawiony był ornamentyki. Na wschodniej elewacji klatki schodowej umieszczono zegar o kwadratowej tarczy. W toku eksploatacji (prawdopodobnie w l. 70. XX w.) dokonano przebudowy budynku; zmieniono pierwotny podział i wielkość okien, przebudowano dachy części wyższej, zlikwidowano okap nad oknami oraz otynkowano stalowe ściany pomieszczenia nastawnicowni. Nastawnia nosi obecnie symbol kolejowy „Bt".
Źródło: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach
Kompleks stacji kolejowej w Bytomiu swoją obecną formę przyjął w okresie międzywojennym. Powstał reprezentacyjny budynek dworcowy (wzniesiony w stylu modernizmu; następnie kilkakrotnie przebudowywany) Na jej terenie znajdowały się także inne obiekty służące całemu węzłowi kolejowemu. Układ torowy i towarzyszące zabudowania odpowiadały ówczesnym potrzebom przewozowym, które wynikały przede z położenia przy granicy polsko-niemieckiej. Wzniesiono duży budynek dworcowy wraz z rozbudowanym układem peronów, systemem ramp i magazynów oraz zaplecza technicznego do obsługi taboru. Stacja Bytom obsługiwała również bocznice zakładowe, w tym do kopalń węgla kamiennego: Hohenzollerngrube (późniejsza KWK Szombierki) i Heinitzgrube (późniejsza KWK Rozbark). Do obsługi ruchu kolejowego przewidziano jedną nastawnię dysponującą „Bt” oraz sześć nastawni wykonawczych. Układ torowy w swojej zasadniczej formie istnieje do dziś, a część budynków i innych obiektów wyburzono na przełomie XX i XXI w. Od lat 90. XX w. systematycznie malała wielkość przewozów kolejowych (zarówno pasażerskich jak i towarowych). Powodowało to wyłączanie z eksploatacji i użytkowania kolejnych obiektów kolejowych.
Źródło: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach
