Stare Miasto w Bytomiu

Średniowieczne miasto zamyka się współcześnie w obrysie dzisiejszych ulic:

• południowa strona ulicy Piłsudskiego (północna granica),

• zachodnia strona ulicy Korfantego (wschodnia granica),

• północna strona ulicy Katowickiej (południowa granica),

• wschodnia część placu Kościuszki (zachodnia granica),

• południowo-wschodnia strona ulicy Kwietniewskiego (północno-zachodnia granica).

Wygląd dzisiejszego Starego Miasta odbiega od jego średniowiecznej formy. Pierwotny rynek był dwukrotnie mniejszy niż obecnie. Jego powiększenie zostało spowodowane wyburzeniem po II wojnie światowej kwartału zabudowy w zachodniej pierzei. W miejscu usuniętej zabudowy stały co najmniej dwa bytomskie ratusze. Ostatni pochodził z 1877 r. Z przeprowadzonych na płycie rynku wykopalisk wiadomo, że co najmniej do XVI w. niewielki murowany ratusz znajdował się również pośrodku placu.

Z rogów prostokątnego rynku wybiegały pod kątem prostym po dwie ulice, a ponadto dwie w połowie dłuższych boków – z pierzei północnej i południowej. Kościół farny ulokowany był poza rynkiem, co może świadczyć o jego przedlokacyjnym pochodzeniu.

Pod koniec XIII w. miasto otrzymało mury obronne z łamanego kamienia, z łupinowymi basztami. Fortyfikacje wzmocniono w XVI w. wałem ziemnym. W skład fortyfikacji wchodził nieistniejący od kilkuset lat zamek książęcy. Ostatecznie jego położenie na placu Grunwaldzkim (w pobliżu rynku) potwierdziły niedawne badania archeologiczne.

Do miasta prowadziły trzy bramy: Pyskowicka, Gliwicka i Krakowska. Mury obronne miasta wyburzono już w I poł. XIX w. – do czasów współczesnych zachowały się zaledwie małe fragmenty. Pamiątką po warownym grodzie są nazwy ulic: Wałowej i Murarskiej (poprawnie: Murnej). Średniowieczne nazwy zachowały również ulice: Krakowska, Gliwicka, Krawiecka, Browarniana i Rzeźnicza.

Zarysy i szczątki średniowiecznych murów obronnych widoczne są do dziś w okolicach ulic: Korfantego oraz placów: Kościelnego (nieopodal kościoła św. Wojciecha) oraz Kościuszki. Natknięto się również na nie i zewidencjonowano na terenie pomiędzy ulicami Kwietniewskiego i Webera, który to teren jest przedmiotem obecnych działań rewitalizacyjnych (omówiony w części o kamienicach w trakcie renowacji).

Stosunkowo najsłabiej znana jest granica przebiegu murów obronnych w północnej części. Ulicę Piłsudskiego przyjęto jako granicę z pewnym uproszczeniem. Mapy historyczne wskazują bowiem, że granica ta przebiegała nie po obrysie południowej strony ulicy Piłsudskiego, a w głębi jej działek.

Pamiątką po rozwoju przestrzennym Bytomia na przełomie XIX i XX w. jest imponujący ciąg placów prowadzący od rynku poprzez plac Grunwaldzki, plac Sobieskiego do placu Akademickiego, uzupełniony leżącym nieco na uboczu wytwornym placem Słowiańskim. Natomiast ścisłe centrum tworzy od II poł. XIX w. po dziś dzień położony na zachód od rynku plac Kościuszki (pierwotnie zwany Bulwarem) wraz z głównym deptakiem miasta – ulicą Dworcową. Po zabytkowych zabudowaniach placu Kościuszki pozostało dziś zaledwie kilkadziesiąt detali architektonicznych. Dzisiaj głównym jego obiektem jest ekskluzywne centrum handlowo-rozrywkowe Agora. Jeżeli zaś chodzi o samą ulicę Dworcową, stanowiącą reprezentacyjny deptak Bytomia, obecnego znaczenia nabrała ona w poł. XIX w., gdy Bytom przyłączono do linii kolejowej, a na jednym z jej końców wybudowano dwa dworce kolejowe. Powstające wówczas przy niej bogato zdobione kamienice mieszczące hotele, restauracje, kawiarnie i sklepy z różnych branż zachowały się w większości do dziś.

Podstawowym składnikiem zabudowy mieszkalnej śródmieścia Bytomia są mieszczańskie kamienice, przeważnie pochodzące z przełom XIX/XX w. – okresu największej prosperity miasta. Reprezentują one przeróżne style architektoniczne, począwszy od tzw. bytomskiej secesji, przez neostyle (neogotyk, neorenesans), aż po najróżniejszego rodzaju mieszanki stylowe (można doszukać się nawet budowli o inspiracjach mauretańskich).

Źródło: peuk.fiiz.pl