Dwór obronny w Czańcu
AK-11/Bi/3/K4/934 z 05.04.1934; A-386 z 17.11.1972; A-182/77 z 20.09.1977
Historia budowli sięga początków w. XVII-go. Pierwotnie był to obiekt w stylu renesansowym. Pozostałą do dziś jego częścią jest obecnie jedno ze skrzydeł współcześnie istniejącego dworu. Pierwotny renesansowy dwór w Czańcu posiadał też cztery basteje umieszczone na narożach. Obiekt ten przebudowała już w połowie XVII w. rodzina Stokowskich herbu Drzewica. Dawny dwór stał się częścią nowo wzniesionej budowli jako jej południowe skrzydło. Dobudowano doń skrzydło północne, kaplicę, klatkę schodową oraz obie galerie. Pośrodku budowli stworzono centralny dziedziniec. Wokół budowli urządzono ogród. Powstałe w ten sposób założenie pałacowo-ogrodowe często przechodziło z rąk do rąk. Jednym z wybitniejszych właścicieli był Franciszek Szwarcenberg Czerny. Przebudował on rezydencję, zamurowując arkady frontowej elewacji, dodał zaś z tyłu budowli późnobarokowy ryzalit. Przez większą część w. XIX oraz w pierwszej ćwierci XX, budowla należała do żywieckiej linii Habsburgów. Książę Karol Habsburg w 1925 r. przekazał majątek Polskiej Akademii Umiejętności, która urządziła tu ośrodek konferencyjny. Od czasów II wojny do lat 70-tych budynek dworu wykorzystywano na mieszkania. Po niezbyt przemyślanym wytyczeniu granic województw podczas ostatniej reformy administracyjnej, założenie dworsko-ogrodowe podzielono na dwie części, co utrudniło ochronę zdewastowanego przez pewien czas zabytku. Po r. 2008, gdy obiekt kupiony został przez prywatnego inwestora, dokonano remontu i przebudowy.
Źródło: slaskie.travel
Pierwszy renesansowy dwór w Czańcu powstał na początku XVII w. i obejmował południowe skrzydło istniejącego dziś budynku, wraz z piwnicami i obronnym tarasem, który wówczas otaczały cztery basteje umieszczone na jego narożach. W poł. XVII w. obiekt został przebudowany przez rodzinę Stokłowskich herbu Drzewica, którzy uczynili z niego niewielkie założenie pałacowo-ogrodowe. Zamieniono wówczas istniejący budynek na jedno ze skrzydeł nowej rezydencji, dobudowano skrzydło północne wraz z kaplicą i klatką schodową oraz obie galerie, tworząc centralny dziedziniec. Rozplanowano również założenie ogrodowe.
W XVIII w. czaniecki dworek bardzo często zmieniał właścicieli. Jeden z nich – kasztelan oświęcimski Franciszek Schwarzenberg-Czerny – przeprowadził kolejną przebudowę polegającą na zamurowaniu arkad na frontowej elewacji oraz na dodaniu od strony ogrodu tylnego ryzalitu o późnobarokowych dekoracjach.
W XIX w., w 1822 r. właścicielami dworu zostali Habsburgowie z linii żywieckiej, którzy władali nim przez ponad 100 lat, do 1925 r., kiedy to Karol Stefan Habsburg przekazał majątek wraz z folwarkiem i ogrodem na rzecz Polskiej Akademii Umiejętności. W latach międzywojennych budynek został zaadaptowany do pełnienia funkcji ośrodka konferencyjnego akademii.
W czasie II wojny światowej, obiekt nie doznał większych uszkodzeń. Podobnie, jak większość majątków ziemskich, został on znacjonalizowany i przeszedł na własność Państwa, które zdecydowało się zaadaptować go do pełnienia funkcji mieszkalnych, którą pełnił do lat 70. XX w. Pierwszy jego powojenny remont rozpoczął się w latach 90. XX w., kiedy zabytkowy dworek stał się własnością prywatną. Niestety, z uwagi na brak środków, prace renowacyjne zostały przerwane i przez następnych kilkanaście lat budynek stał opuszczony i podlegał coraz większej dewastacji.
W 2008 r. czaniecki dworek kupił prywatny inwestor z Bielska-Białej, który rozpoczął jego remont, planując adaptację dworu obiektu na cele mieszkalne, czyli de facto przywrócenie go do dawnej funkcji. W ramach prac remontowych położono nowe pokrycie dachu z blachy miedzianej, wymieniono tynki i stolarkę okienną. Dokonano także istotnych zmian w formie tarasu obronnego – usunięto główne schody wejściowe zastępując je murem, co zamknęło dwór w obrębie działki na której stoi, odcinając go od osi alei dojazdowej. Domurowano również nową basteję od strony północnej, będącą symetrycznym odbiciem zabytkowej bastei po drugiej stronie osi dworu. Zaadaptowano też teren za budynkiem, umieszczając z tyłu wejście główne i aranżując ogród w stylu francuskim.
Obecnie dwór jest częściowo odrestaurowany i uratowany od ruiny.
Źródło: peuk.fiiz.pl
