Drewniana cerkiew greckokatolicka pw. Przemienienia Pańskiego w Czerteżu
A-159 z dnia 8.05.1968
Zespół usytuowany jest na wzniesieniu we wschodniej części wsi. Teren cerkiewny otoczony nowym, drewnianym parkanem, z bramką od północnego-zachodu. W centralnym punkcie położona jest orientowana cerkiew. W pobliżu cerkwi od zachodu stoi drewniana dzwonnica, a od północy nowy dom katechetyczny. W otoczeniu cerkwi zachowało się kilka starych nagrobków. Na północny-wschód od cerkwi, poza ogrodzeniem, rozciąga się cmentarz. Zespół cerkiewny złożony jest z cerkwi i dzwonnicy (wpisanych do rejestru zabytków) oraz pozostałości cmentarza. Drewniana cerkiew wzniesiona została w konstrukcji zrębowej. Jest to budowla trójdzielna, z obszerną nawą na rzucie kwadratu oraz dostawionymi do niej o połowę węższymi - babińcem i prezbiterium - również na rzutach zbliżonych do kwadratu. Na przedłużeniu prezbiterium dostawiona jest prostokątna zakrystia równa szerokością prezbiterium. Bryła cerkwi jest zwarta, z wyraźną, wertykalną dominantą części środkowej, którą stanowi nawa, niemal dwukrotnie wyższa od pozostałych głównych członów budowli. Jest ona zwieńczona ośmiobocznym tamburem nakrytym ośmiopolową, cebulastą kopułą z ślepą latarnią. Nad babińcem i prezbiterium z zakrystią (nie wyodrębnioną w bryle) dachy dwuspadowe. Nieco poniżej tych dachów całą cerkiew obiega wokoło daszek okapowy o konstrukcji wspartej na rysiach, tj. wysuwanych stopniowo belkach zrębu. Ściany i połacie dachowe powyżej daszku okapowego w całości kryte gontem, poniżej pozostawiony zrąb. Otwory drzwiowe i okna prostokątne. W nadprożu portalu do babińca ryty napis cyrylicą z datą budowy cerkwi. We wnętrzu przestrzeń babińca otwarta do nawy na całej szerokości i wysokości babińca. Prześwit z nawy do prezbiterium prostokątny, pozbawiony ikonostasu. W nawie powyżej tamburu założony został strop belkowy. W prezbiterium i babińcu zastosowano sklepienia kolebkowe, a w zakrystii strop płaski. Do zach. ściany babińca dostawiony jest chór muzyczny wsparty na dwóch słupach. We wnętrzu zachowane resztki polichromii. Z dawnego wyposażenia w cerkwi znajduje się prestoł z pocz. XX w., dwa ołtarze boczne z poł. XVIII w. oraz ołtarz w zakrystii. Ikonostas przechowywany jest w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.
Na osi cerkwi od strony zachodniej znajduje się drewniana, wolnostojąca dzwonnica, wzniesiona na rzucie kwadratu. Jest ona złożona z dwóch kondygnacji szalowanych deskami w pionie o odmiennej konstrukcji: w dolnej zrębowa, w górnej słupowo-ramowa. W dolnej kondygnacji znajdują się dwa prostokątne otwory drzwiowe z przejściem na przestrzał, w górnej niewielkie otwory głosowe. Kondygnacje wydzielone zostały gontowym daszkiem okapowym. Dzwonnicę kryje dach namiotowy pobity gontem, zwieńczony czworoboczną latarnią. Wewnątrz portal z wyrytymi rozetami, datą budowy i nazwiskiem cieśli.
Źródło: zabytek.pl
Parafia wzmiankowana już w 1448 r. Obecnie istniejąca cerkiew zbudowana została w 1742 r. staraniem miejscowego ks. Jana Pacławskiego (data w nadprożu portalu do babińca). W 1836 r. przeprowadzono remont, podczas którego w znacznym stopniu zmienił się wygląd tej pierwotnie trójkopułowej cerkwi. Likwidacji uległy wówczas kopuły nad prezbiterium i babińcem, w miejsce których wprowadzono dachy dwuspadowe. We wnętrzu, w prezbiterium i babińcu (w związku z likwidacją kopuł) wykonano sklepienia kolebkowe. Niewykluczone, że podczas tego remontu dobudowano zakrystię na przedłużeniu prezbiterium od wsch. W 1857 r. zbudowana została dzwonnica a jej budowniczym był cieśla Seńko Kikta (informuje o tym inskrypcja wyryta na portalu wewnątrz dzwonnicy). Podczas remontu w 1921 r. (wg innych źródeł w 1924 r.) przekształcono elewację zachodnią i zmieniono daszki okapowe (wykonano m.in. nowe rysie i zmieniono kąt nachylenia daszków), a chór muzyczny przeniesiono z nawy do babińca. W 1924 r. wykonana została polichromia, której autorem był prawdopodobnie Paweł Zaporożskij. Od 1946 r. do 1995 r. cerkiew była użytkowana przez kościół rzymsko-katolicki. W 1967 r. przeprowadzono remont generalny świątyni (m. in. zrekonstruowano okna w ich pierwotnym kształcie). W l. 80 XX w. na terenie zespołu wzniesiono budynek katechetyczny. Ostatnie remonty cerkwi i dzwonnicy przeprowadzono w l. 1998, 2009 i 2010. Obecnie świątynia ponownie służy społeczności grekokatolickiej.
Źródło: zabytek.pl
- Wskazówki dojazdu: wyjeżdżając z Sanoka drogą nr 28 w kierunku Krosna, skręcamy w prawo w drogę 886 na Rzeszów. Po 700 m skręcamy w prawo w drogę dojazdową do cerkwi. Po 300 m dojeżdżamy do celu.
- Msze św. - nabożeństwa odbywają się okazjonalnie, zazwyczaj raz w miesiącu. Jest to filia parafii greckokatolickiej w Sanoku.
- Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz, możliwość zwiedzania po uzgodnieniu telefonicznym - klucze znajdują się u p. Jana Hałajcio (zam. Zabłotce 61).
