Klasztor jasnogórski w Częstochowie

Jest to monumentalna, czteroskrzydłowa budowla, trójkondygnacyjna, położona po północnej stronie Kaplicy Matki Bożej, wzniesiona na planie mocno wydłużonego prostokąta z wewnętrznym dziedzińcem. Od zachodu łączy się z małym klasztorem zwanym Starym Światem o czterech dwukondygnacyjnych skrzydłach zamykających prostokątny podwórzec z XVI lub początku XVII wieku. Klasztor zbudowany został w stylu barokowym z dobudowanymi wielobocznymi basztami. Oprócz cel dla zakonników (skrzydło wschodnie i zachodnie) mieści Kaplicę Różańcową oraz dwie sale reprezentacyjne: Refektarz i Bibliotekę.

Kaplica Różańcowa
Została wzniesiona w 1647 na miejscu dawnego refektarza, która mieści się w południowym skrzydle klasztoru. Jest to duża prostokątna sala nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami, ozdobionymi listwowymi sztukateriami o motywach czwórliści i owalów.

Biblioteka jasnogórska
Udokumentowane wzmianki o bibliotece na Jasnej Górze z około 200 woluminami pochodzą z 1585, kiedy to wizytował klasztor jezuita Stanisław Reszka. Początkowo księgozbiór gromadzony był prawdopodobnie w dolnych piętrach murowanej wieży kościoła, a następnie generał zakonu o. Chryzostom Koźbiałowicz OSPPE podjął decyzję o przeznaczeniu specjalnego pomieszczenia na ten cel. Reprezentacyjna biblioteka tzw. stara została założona w latach 1733–1739 na pierwszym piętrze zachodniego skrzydła klasztoru, nad Refektarzem, na skutek systematycznego powiększania się księgozbioru oraz troski o jego zachowanie i udostępnianie. Ponadto od 1730 aktywnie działa jasnogórska oficyna drukarska, która na potrzeby pracy kaznodziejskiej i ruchu pielgrzymkowego wydaje wiele druków, które wzbogaciły bibliotekę.

Jest to prostokątna, barokowa sala, nakryta sklepieniem zwierciadlanym, ozdobionym bogatą dekoracją stiukową i malarską oraz oświetlona od zachodu, światłem z czterech okien. Na sklepieniu znajduje się wydłużony malowany plafon, ujęty konturem stiukowej fasety z wkomponowanymi medalionami. Na wielkim plafonie przedstawione zostało założenie ideowe biblioteki, tzn. pochwała Mądrości. Personifikacją jej jest bogini Minerwa, która zasiada w obłokach, opierając dłoń na zwierciadle, w którym odbija się otoczona promieniami Gołębica, symboliczne wyobrażenie Ducha Świętego. Czterej Ewangeliści, Ojcowie i Doktorzy Kościoła prowadzą dysputę, trzymając w ręku księgi. Poniżej, w medalionach, znajdują się emblematy św. Tomasza z Akwinu, protektora Zakonu Paulinów, oraz św. Augustyna, twórcy reguły zakonnej. Medaliony narożne ukazują przeciwstawne sobie wzory rozrywek godziwych i niegodziwych.

Wyposażenie wnętrza w postaci artystycznych regałów bibliotecznych wraz z boazerią o bogatych intarsjach jest dziełem artysty paulińskiego, stolarza brata Grzegorza Woźniakowica z 1739, na których w ozdobnych kartuszach umieszczone zostały tytuły XVIII działów jasnogórskiego księgozbioru, wyodrębnionych przez pierwszego bibliotekarza o. Zygmunta Dispensatora OSPPE: Pismo Święte, komentarze Pisma Świętego, teologia moralna, kaznodziejstwo, teologia życia wewnętrznego, filozofia, medycyna, matematyka, mechanika, pozycje z tzw. „indeksu”, gramatyka, poezja, retoryka, historia ogólna, historia Kościoła, prawo, scholastyka i ojcowie Kościoła. Ponadto w bibliotece znajdują się dwa duże stoły, na blatach których umieszczono ozdobne kompozycje figuralne ułożone z różnych gatunków drewna (technika intarsji). Na jednym z nich przedstawiono spotkanie św. Pawła Pierwszego Pustelnika ze św. Antonim Opatem, a na drugim św. Tomasza z Akwinu w jego pracowni.

Księgozbiór o unikalnej wartości składa się z licznych inkunabułów oraz starodruków polskich i obcych, łącznie ponad 13 000 książek, w tym 2506 w ozdobnych futerałach. W 1758 wprowadzono przez Mateusza Brylskiego zabezpieczenie zbioru w postaci futerałów, wykonanych z drewna sosnowego, które są wyklejone od strony zewnętrznej marmurkowym papierem introligatorskim. Grzbiet futerału obciągnięto barwioną skórą bydlęcą, na którym umieszczono tłoczoną sygnaturę ze złoceniami, która informuje o lokalizacji pozycji w szafie bibliotecznej. Biblioteka nie jest udostępniona dla pielgrzymów i zwiedzających (w wyjątkowych sytuacjach można uzyskać pozwolenie u przeora klasztoru).

Archiwum jasnogórskie
Powstało praktycznie w momencie erekcji klasztoru przez księcia Władysława Opolczyka 9 sierpnia 1382 w celu gromadzenia i przechowywania dokumentów. Konstytucje zakonne z 1643 nakazywały przechowywać w archiwum przywileje Zakonu, akta kapituł, zarządzenia wizytacji, spisy braci profesów z opisem ich życia, spisy fundacji z ich zobowiązaniami, opisy dóbr i ich granic oraz inwentarze kościoła. W 1632 o. Bartłomiej Bolesławski OSPPE zapoczątkował kronikę Akta Prowincji Polskiej (21 tomów), natomiast w 1657 o. Augustyn Kordecki OSPPE założył kronikę klasztorną Akta Konwentu Jasnogórskiego (4 tomy). Początkowo część zbiorów przechowywano prawdopodobnie w bibliotece lub w jej pobliżu, akta natomiast znajdowały się (przypuszczalnie) w celi przełożonego. Obecnie archiwum zajmuje pięć pomieszczeń. Zbiory skatalogowane są w pięciu działach: dyplomy, archiwalia, rękopisy biblioteczne, rękopisy muzyczne i mikrofilmy, w których znajduje się blisko siedem tysięcy jednostek archiwalnych (m.in. teczek, poszytów i ksiąg) zajmujących 113 metrów bieżących półek. Archiwum, po uzyskaniu zezwolenia wglądu jest dostępne dla zainteresowanych.

Refektarz
Zbudowany został w latach 60. XVII wieku, a ukończony 12 sierpnia 1669, w zachodnim skrzydle klasztoru w stylu barokowym jako obszerna sala jadalna na planie prostokąta o wymiarach (26,5 × 10) m i wysokości 5,5 m, nakryta bezprzęsłowym sklepieniem kolebkowym z lunetami o nisko schodzących kapach sklepiennych wspartych na odcinkach gzymsów, która jest poprzedzona przedsionkiem. Sala posiada 7 prostokątnych okien, osadzonych w głębokich wnękach. W ścianie zachodniej znajduje się główne wejście do refektarza w postaci okazałego portalu, wykonanego z piaskowca w 1670. We fryzie na czarnej marmurowej tablicy widnieje napis (łac. Refectorium). Z pierwotnego wyposażenia refektarza pozostał późnobarokowy z 1736 lawaterz na ścianie północnej z czarnego marmuru dębnickiego ozdobiony różowym marmurem paczółtowickim. Jest to naczynie w kształcie misy z umieszczonym nad nią kranem.

Dekoracja sztukatorska typu lubelsko-kaliskiego pochodzi sprzed 1670. Szwy lunet podkreślone są fryzem jajowym, a narożniki sklepienia fryzem w postaci sznurów pereł. Dekoracja malarska powstała w latach 1695–1696, stanowi układ 17 emblematów i 9 alegorii, umieszczonych przemiennie na kapach sklepiennych i w lunetach. Największe dwa emblematy w kształcie krzyża o półkoliście wklęsłych zakończeniach ramion ujętych w architektoniczne ramy, znajdują się w centralnej części sklepienia. Rozdziela je mniejszy w kształcie czworoliścia. Na kapach sklepiennych umieszczono przedstawienia alegoryczne w płycinach ujętych w architektoniczne klinowate ramy. W górnej części zamknięte są półkoliście uskokiem, u góry i po bokach ozdobione złoconym ornamentem palmetowym. W lunetach umieszczono emblematy w czworolistnych płycinach. Nad każdym ikonem umieszczono kartusz z wypisaną majuskułą sentencją. Na ścianie południowej znajduje się pochodzący z końca XVII wieku krucyfiks, umieszczony w klinowatej ramie architektonicznej.

Z 1679 pochodzi malowidło w centralnej części sklepienia z różanym wieńcem weselnym ze złotym łańcuchem upamiętniającym uroczystości zaślubin króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego z arcyksiężniczką austriacką Eleonorą 27 lutego 1670, którzy ucztowali w refektarzu. Pozostałe partie dekoracji malarskiej wykonał Karol Dankwart. Refektarz był wielokrotnie poddany zabiegom konserwatorskim, polegającym na przemalowaniu lub domalowaniu nowego elementu. W 1737 refektarz został odnowiony i odrestaurowany przez anonimowego włoskiego malarza. Kolejna renowacja została przeprowadzona w latach 1780–1793 przez paulińskiego malarza br. Marcelego Dobrzeniewskiego. W 1935 Szymon Poprzęcki namalował na ścianach refektarza sceny z życia św. Pawła I Pustelnika i odnowił malowidła na sklepieniu. W czasie następnych zabiegów konserwatorskich oczyszczono wszystkie freski i malowidła. Sala refektarza jest pomieszczeniem klauzurowym, niedostępnym dla pielgrzymów i zwiedzających.

Źródło: wikipedia.pl

Źródło: Narodowy Instytut Dziedzictwa

Rozporządzenie Prezydenta RP uznające zespół klasztoru paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie za pomnik historii