Pustynia Błędowska
Pustynia Błędowska to największy w Polsce obszar lotnych piasków zajmujący obszar ok. 33 km², leżący na pograniczu Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Olkuskiej.
Pustynia Błędowska rozciąga się od Błędowa (dzielnicy Dąbrowy Górniczej) na zachodzie do gminy Klucze na wschodzie. Granicą północną Pustyni Błędowskie jest wieś Chechło, a na południu jest ograniczona dużym obszarem leśnym. Pustynia ma niecałe 10 km długości i szerokość do 4 km. Piaski mają średnią miąższość 40 m, maksymalnie 70 m. Przez pustynię, ze wschodu na zachód, przepływa Biała Przemsza. Obszar pustyni objęty jest programem ochrony Natura 2000.
Krajobraz Pustyni Błędowskiej
Pustynia Błędowska podzielona jest zarośniętym pasem ciągnącym się wzdłuż koryta Białej Przemszy na dwie części: północną – mniejszą i południową – większą. Średnia głębokość piasków wynosi 17 – 20 m. Piasek tworzą drobne ziarna kwarcowe. Liczne są także okruchy innych skał. Najczęściej są one przez piasek oszlifowane do połysku. Do atrakcji należą tzw. fulguryty, czyli grudki minerałów powstałe wskutek stopienia piasku przez pioruny. Na pierwszy rzut oka krajobraz wydaje się dość monotonny, lecz niewielkie formy wydmowe oraz dolina Białej Przemszy urozmaicają okolicę.
Do niedawna na terenie tym można było obserwować zjawiska charakterystyczne dla naturalnych pustyń (fatamorgana, burze piaskowe, wydmy). Obecny pejzaż Pustyni Błędowskiej staje się coraz mniej "pustynny". Wokół rośnie las sosnowy, a dawne wydmy obecnie zarośnięte przypominają bardziej łąkę. Dodatkowo na obecny wygląd wpłynęło posadzenie w zachodniej części pustyni młodników sosnowych i brzozowych. Jedynie koło Klucz we wschodniej części Pustyni oraz na północy w okolicy wzgórza Dąbrówka k. Chechła można spotkać większe łachy piasku.
Spośród ważnych dla Europy typy siedlisk przyrodniczych wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej, na obszarze Pustyni Błędowskiej występują:
- wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi,
- ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe,
- łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe
Flora Pustyni Błędowskiej
W obszarze występuje poniżej 100 gatunków różnych roślin wyższych (naczyniowych) przystosowanych do gleb piaskowych i dynamicznych warunków wydmowych. Do przykładowych gatunków napiaskowych tu spotykanych należą: szczotlicha siwa, sporek wiosenny, chroszcz nagołodygowy, wiosnówka pospolita, piaskownica zwyczajna, turzyca piaskowa i mietlica pospolita. Do rzadszych lub chronionych gatunków należą: dziewięćsił bezłodygowy, pomocnik baldaszkowy, kruszczyk szerokolistny oraz warzucha polska, która jest lokalnym endemitem.
Fauna Pustyni Błędowskiej
Fauna pustyni to głównie owady i ptaki (150 gatunków). Spośród ptaków tu występujących na uwagę zasługuje chociażby skowronek borowy czy też świergotek polny. Na piaskach gnieżdżą się kulony – ptaki pustynno-stepowe. Przez środek pustyni przepływa Biała Przemsza, nad której nurtem można spotkać piżmaki, bobry a w rzece minogi strumieniowe.
W piaskach można spotkać drapieżne trzyszcze – chrząszcze koloru zielonego lub fioletowego z białymi plamkami na pokrywach. Na luźnych piaskach żeruje mrówkolew. Jego larwy tworzą lejowate dołki, w które wpadają mrówki.
Źródło: wikipedia.pl
Pustynia Błędowska - widok od strony miejscowości Chechło
Pustynia Błędowska - widok od punktu widokowego Róża Wiatrów
Pustynia Błędowska - widok od strony miejscowości Klucze
Pustynia Błędowska - widok z punktu widokowego "Czubatka" w Kluczach
Podczas epoki lodowcowej, następujących po sobie zlodowaceń do doliny, w której znajduje się pustynia, stopniowo nanoszone były kolejne porcje piasków oraz żwirów. Przez długi czas te rozległe tereny podlegały działaniu wiatrów oraz wody, co dodatkowo nie sprzyjało wzrostowi roślinności.
Gdy minęła epoka lodowcowa – pojawił się gęsty las, który to dopiero w okolicach XIII wieku zaczął być intensywnie eksploatowany. Do powstałych w rejonie Olkusza kopalni srebra oraz ołowiu potrzebne były spore ilości drewna wykorzystywanych do wzmacniania szybów kopalnianych. Intensywna wycinka drzew oraz pobór wód gruntowych na terenach gdzie podłoże stanowią żwiry i piaski doprowadziły w końcu do powstania pustyni o pochodzeniu antropogenicznym.
Wczesne lata wieku XX
Od wczesnych lat XX wieku pustynia wykorzystywana była jako poligon. Podczas I wojny światowej ćwiczył na niej przed bitwą pod Krzywopłotami batalion pomocniczy piechoty legionowej. W okresie międzywojennym obszar ten wykorzystywała do ćwiczeń piechota i artyleria Korpusu Nr V w Krakowie. W czasie II wojny światowej pustynia służyła jako poligon niemieckim lotnikom z bazy Udetfeld koło Siewierza. Obecnie tylko część północna Pustyni Błędowskiej służy za poligon wojskowy, gdzie często można spotkać wojska spadochronowe. Od strony Chechła oraz na górze Czubatce w Kluczach było niegdyś stanowisko dowodzenia, jednak z powodu groźby zawalenia ruiny usunięto.
Lata 50 i 70 XX wieku – zarastanie pustyni
W latach 50. XX wieku część pustyni zaorano i obsadzono wierzbą ostrolistną oraz sosną. W połączeniu z pyłami przemysłowymi GOP-u i obserwowanym obecnie podnoszeniem się poziomu wód, spowodowało to znaczne zmniejszenie powierzchni odkrytych piasków. Część południowa pustyni jest już niemal całkowicie zarośnięta (wyjątkiem są krawędzie wschodnie), jednak część północna, w okolicach Chechła, jest wciąż terenem w dużej mierze odsłoniętym.
Jeszcze do 70-tych lat na obszarze pustyni rosła endemiczna roślina – warzucha polska, która niewystępuje w żadnym innym miejscu Polski. Rosła ona w źródliskowym odcinku Białej Przemszy, gdyż wymaga ona źródlanej, zimnej i czystej wody oraz piaszczystego podłoża.
Lata 2000 – przywrócenie pustynnego krajobrazu
Obecnie podejmuje się działania mające na celu uchronienie tego unikalnego obszaru poprzez karczowanie sukcesywnie zarastających drzew. W 2010 roku rozpoczął się program „Ochrona mozaiki siedlisk przyrodniczych w zlewni rzeki Białej Przemszy” realizowany przez Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, w ramach którego przez pustynię zostanie wyznaczona ścieżka przyrodnicza o długości 12 km, odkrzewione oraz oczyszczone z niewybuchów, usunięty zostanie muł z 10 ha Bagien Błędowskich i Stawu Jandy. Na pustyni prowadzony będzie także wypas zwierząt, co ma zapobiegać jej zarastaniu.
Obszar Pustyni Błędowskiej był objęty programem ochrony Life+ na Pustyni Błędowskiej, którego realizacja trwała do 30 listopada 2014 roku. Celem projektu było osiągnięcie właściwego stanu ochrony największego w Polsce kompleksu dwóch napiaskowych siedlisk przyrodniczych: ciepłolubnych muraw i wydm śródlądowych.
W 2013 roku Pustynia Błłędowska została zamknięta dla zwiedzających, ze względu na prowadzone działania mające odnowić jej piaszczyste tereny. Ponowne otwarcie planowane było na wiosnę 2014, a zakończenie projektu „Czynna ochrona kompleksu priorytetowych siedlisk napiaskowych na Pustyni Błędowskiej” miało nastąpić w listopadzie 2014. Wartość projektu wynosi 9 mln zł, z czego 50% finansowane jest z programu Life+, ze środków Unii Europejskiej, 45% ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska, 5% jest wkładem gminy Klucze.
Źródło: wikipedia.pl
