Zespół pałacowy w Kończycach Wielkich
154/60 z 27/03/1960; A-271/78 z 25/01/1978
Po raz pierwszy o Kończycach wspomina się w XIV wieku. Były wówczas własnością książąt cieszyńskich. Od XV wieku przechodziły z jednych rąk szlacheckich do innych. A to Korniczów, a to Bludowskich czy Wilczków. I właśnie przedstawiciel tego ostatniego rodu, marszałek krajowy Księstwa Cieszyńskiego baron Jerzy Fryderyk Wilczek, postawił pałac w Kończycach. W roku 1825 pałac przeszedł w ręce znamienitego rodu Larisch von Moennich. Z niego wywodziła się hrabina Gabriela. Gdy wyszła za mąż za Feliksa Leopolda von Thun und Hohenstein - Wiedeń huczał. Okazało się bowiem, że panna młoda woli pałac w Kończycach Wielkich niż cesarski Schönbrunn. A do tego niesienie pomocy drugiemu człowiekowi przedkłada nad życie na salonach. Hrabina poświęcała cały swój czas biednym dzieciom i ich matkom. Wiele zawdzięcza jej szpital w Cieszynie - przeprowadzała liczne zbiórki na jego rzecz. W 1910 roku jako główna fundatorka doprowadziła do wybudowania pawilonu dziecięcego. Wystarała się również o zorganizowanie w Cieszynie pogotowia ratunkowego. W uznaniu zasług otrzymała tytuł honorowego obywatela miasta. W 1945 roku odebrano jej pałac, który zaadaptowano na dom dziecka. Zmarła w 1957 roku. Na cmentarz w Kończycach Wielkich odprowadzały ją tłumy wdzięcznych ludzi. Pałac wznosi się na skarpie nad strumieniem zwanym Piotrówką . Obecny jego wygląd to efekt przebudowy z końca XIX wieku. Z dala już widać wystającą nad drzewa angielskiego parku krajobrazowego czworoboczną wieżę. Niegdyś pierwsze piętro pałacu zajmowała reprezentacyjna sala z wyjściem na taras nad podcieniem. Po prawej stronie pałacu stoi kaplica Opatrzności Bożej. Wznieśli ją jeszcze Harasowscy w 1776 roku. W kaplicy znajdują się groby włodarzy Kończyc oraz bardzo interesująca ambona z niezwykłym wyobrażeniem Lewiatana. Teść jednego z synów hrabiny Gabrieli von Thun-Hohenstein, dr Otto Röhm, jeszcze przed wojną był prekursorem badań nad szkłem organicznym. Dlatego kończycka kaplica szczyci się też najstarszymi w świecie witrażami, tyle że wykonanymi z pleksi.
Źródło: slaskie.travel
Zespół pałacowy powstał pod koniec XVII w. na miejscu wcześniejszej budowli datowanej na XVI w. Jego budowniczym był marszałek krajowy Księstwa Cieszyńskiego, baron Jerzy Fryderyk Wilczek, syn kończyckiego dziedzica Fryderyka Jerzego Wilczka i Francuzki Joanny de Ferret. Obiekt był wielokrotnie przebudowywany i powiększany. Swoje obecne, barokowo-klasycystyczne, francuskie wykończenie uzyskał pod koniec XIX w. Na początku XIX w., w 1825 r., kiedy posiadłość stała się własnością hrabiny Henrietty Larisch von Moennich, powstało dzisiaj już zabytkowe założenie parkowe w stylu angielskim ze sztucznym stawem. Rosną w nim brzozy, dęby, kasztany, jesiony, świerki i liczne krzewy. Osobą najbardziej związaną z pałacem była jego ostatnia właścicielka, hrabina Gabriela von Thun-Hohenstein, dziedziczka rodu Larischów-Moennichów, która wyszła za hrabiego Feliksa Thuna-Hohensteina, adiutanta cesarza Franciszka Józefa I. Od jej nazwiska zresztą mówi się o pałacu – pałac Thunów, choć najczęściej rezydencje określane są nazwiskami swoich fundatorów. Hrabina jednak zapisała się w historii Kończyc Wielkich i całego Śląska Cieszyńskiego jako osoba niezwykła – dama cesarskiego dworu, wielka filantropka, działaczka Austriackiego Czerwonego Krzyża, fundatorka jednego z pawilonów Szpitala Śląskiego w Cieszynie, inicjatorka powstania Towarzystwa Ochrony Zwierząt, współtwórczyni Cieszyńskiego Pogotowia Ratunkowego, opiekunka inwalidów wojennych.
Pałac należał do hrabiny do 1945 r., kiedy to został znacjonalizowany. „Dobra Pani”, bo tak mówili o niej mieszkańcy Śląska Cieszyńskiego, zamieszkała w wynajętym pokoju w Cieszynie, gdzie zmarła w 1957 r. Jej grób znajduje na cmentarzu parafialnym przy kościele pw. św. Michała Archanioła w Kończycach Wielkich.
Po przejęciu pałacu przez Skarb Państwa, utworzono w nim dom dziecka, który funkcjonował tutaj w latach 1952–2006. Od kilku lat posiadłość ma nowych, prywatnych właścicieli, którzy przeprowadzili już w niej niezbędne remonty i planują uruchomić w pałacu mały hotel, centrum kulturalne, siedzibę Fundacji Dobrej Pani (która zajmować się będzie głównie pomocą dzieciom i młodzieży, miejscowym szkołom oraz integracją mieszkańców Kończyc z Polakami na Zaolziu) oraz muzeum dedykowane hrabinie Thun-Hohenstein. Prace związane ze stworzeniem prywatnej placówki regionalnej prowadzone są w ścisłej współpracy z Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie.
