Wieża gichtowa dawnej huty "Waleska" w Palowicach
599/66 z 17.03.1966
Ruiny huty „Waleska” są jednym z bezcennych zabytków Palowic, związane są bowiem nierozerwalnie z ich rozwojem, który zawdzięczają one m.in. powstającemu tutaj już od XVIII w. hutnictwu. Pierwsza kuźnica (hamernia) funkcjonowała już tutaj bowiem w poł. XVIII w. Sama huta zaś powstała na początku XIX w. i znajdowała się w nie istniejącym już dzisiaj przysiółku Łanuch w pobliżu Palowic. Produkowano w niej żelazo sztabowe metodą prymitywnego wytopu z rudy darniowej. Ceglana budowla z kwadratową wieżą o czterech kondygnacjach, wybudowana w 1830 r., ma 15 metrów wysokości i zachowała się do dnia dzisiejszego. Powszechnie nazywa się ją po prostu gichtą.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Żelazo na ziemiach polskich znane było około 750 r. p.n.e. Ślady pierwszej prowadzonej w tym zakresie produkcji pochodzą z VI–V w. p.n.e. Najbardziej znane hutnictwo świętokrzyskie z I–V w. n.e. zalicza się do największych w Europie. Mniejsze ośrodki istniały w innych częściach Polski, m.in. na ziemiach śląskich. W XVI w. głównym okręgiem hutniczym było Zagłębie Staropolskie. Pierwszy wielki piec zbudowano ok. 1611–1613 r. nad rzeką Bobrzą koło Kielc. Najsilniejszy rozwój Zagłębia Staropolskiego nastąpił dzięki inicjatywie S. Staszica w I poł. XIX w. Z chwilą zastosowania koksu do wytopu żelaza nowe huty lokalizowano w pobliżu kopalń węgla kamiennego i to zapoczątkowało wielki rozwój przemysłu hutniczego na Górnym Śląsku, do czego przyczyniła się budowa w 1796 r. wielkiego pieca w Królewskiej Odlewni Żeliwa w Gliwicach (obecnie GZUT SA). Jego współautorem był John Baildon. Było to pierwsze tego typu urządzenie zastosowane w całej Europie. Kolejną, po gliwickiej, hutą fundowaną przez króla pruskiego była „Królewska Huta” w dzisiejszym Chorzowie, w której po raz pierwszy zastosowano do dmuchu maszynę parową. Na wzór zakładów rządowych w XIX w. powstawały prywatne huty żelaza, w sąsiedztwie których znajdowały kopalnie węgla. W latach 1830–1832 powstała omawiana tutaj huta „Waleska” w Palowicach, która znacznie przyczyniła się do rozwoju ziemi żorskiej.
Większość istniejących obecnie w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym hut powstała w XIX w. Od lat 50. XIX w. tworzone były również liczne nowe walcownie. W okresie międzywojennym polskie hutnictwo rozwijało się w kierunku produkcji stali jakościowych i stopów metali, nie zwiększając ilości wytwarzanych stalowych wyrobów hutniczych. W czasie okupacji hitlerowskiej poniosło ono jednak dotkliwe straty. Po wyzwoleniu nastąpił mimo wszystko jego zintensyfikowany rozwój. Odbudowano, rozbudowano i zmodernizowano wszystkie stare huty oraz wybudowano kolejne.
Rozwojowi hutnictwa od lat 20. XX w. towarzyszył również silny rozwój edukacji w tym kierunku, przede wszystkim za sprawą Akademii Górniczo-Hutniczej.
Do dzisiaj na terenie województwa śląskiego zachowało się zabytków industrialnych związanych z przemysłem hutniczym. Należą do nich, oprócz palowickich ruin zabudowań huty „Waleska” m.in. zabudowania dawnej huty cynku Uthemanna na terenie dzisiejszej Huty Metali Nieżelaznych w Katowicach-Szopienicach, huta „Baildon” w Katowicach, zespół zabudowań walcowni cynku w Zakładach Metalowych „Silesia” w Świętochłowicach-Lipinach, wieża wyciągowa do wsadu wielkopiecowego w Porębie, huta „Klemens” i „Teresa” w Ustroniu (na terenie której istnieje notabene muzeum), huta „Bankowa” w Dąbrowie Górniczej czy huta „Częstochowa” w Częstochowie.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Ruiny huty „Waleska” wraz z zabytkową wieżą gichtową znajdują się w palowickich lasach, obok stawów Garbacz i Gichta.
