Cmentarz żydowski w Żorach
Żydowska nekropolia, założona w 1814 r., jest najstarszą nekropolią miasta i zajmuje powierzchnię prawie 0,6 ha. Zachowało się na niej ok. 130 nagrobków, w tym 45 stojących. Pewna ilość uszkodzonych macew leży złożona na stosie. Na szczególną uwagę na cmentarzu zasługuje nagrobek rabina Nachmana Wolffa Wischnitza, który w styczniu 1823 r. przyjechał do Żor z Gliwic na obrzezanie syna kupca Adolpha Loewy. W wyniku zaczadzenia zmarł i został tutaj pochowany. Na jego nagrobku widnieje inskrypcja, że jest tutaj pochowany wielki i wybitny rabin. Na terenie cmentarza rośnie wiele drzew, przy czym warto zaznaczyć iż zespół 59 przedstawicieli starodrzewia objęty jest ochroną. Cmentarz jest otoczony murem i siatką.
XIX-wieczny cmentarz bardzo ucierpiał, podobnie zresztą jak same Żory, w czasie II wojny światowej. Dzieła jego zniszczenia dopełniły czasy PRL-u, kiedy wykorzystywany był przez jakiś czas jako boisko. Dopiero w 1985 r. z inicjatywy władz miejskich przeprowadzono pierwszą inwentaryzację cmentarza oraz naprawiono ogrodzenie i zrealizowano pierwsze prace porządkowe. W 1994 r. Towarzystwo Miłośników Miasta Żory wzięło pod swoją opiekę teren cmentarza i przeprowadziło inwentaryzację nagrobków. Również w tym samym roku żorski cmentarz odwiedził Jehuda Nishri, przedstawiciel byłych żydowskich mieszkańców miasta.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Początki osadnictwa ludności wyznania mojżeszowego w Żorach sięgają okresu średniowiecza. Pierwsza pisemna wzmianka o Żydach w mieście zapisana została w księgach gruntowych w 1511 r. W 1565 r. Żydzi zostali wypędzeni z terenu Śląska, pozostawiono im prawo mieszkania jedynie w Głogowie i Białej koło Prudnika. Kolejne zapiski dotyczące Żydów w Żorach datuje się dopiero na 1724 r. W 1727 r. w mieście zbudowano dom modlitewny i wówczas utworzono kahał, czyli gminę żydowską, która w II poł. XVIII w. liczyła 126 członków. Pierwsza drewniana bóżnica, której data budowy nie jest znana, spłonęła w 1807 r. W jej miejscu w latach 1830–1835 wybudowano synagogę z kamienia. Na przełomie XVIII/XIX w. liczba ludności żydowskiej gwałtownie wzrosła. Stało się tak z uwagi na wprowadzenie korzystnych ustaw, które zrównywały prawa ludności żydowskiej z prawami obywatelskimi innych mieszkańców oraz umożliwiały Żydom zakup gruntów i nieruchomości. W 1846 r. żyły tu 542 osoby wyznania mojżeszowego, co stanowiło 13,5% całej społeczności.
Od poł. XIX w. między innymi rozwój wielkich ośrodków przemysłowych spowodował jednak stopniowy odpływ ludności żydowskiej z Żor. W latach późniejszych nałożyła się na to także emigracja, między innymi do Palestyny. W 1885 r. w Żorach mieszkało 330 osób pochodzenia żydowskiego, w 1907 r. – już tylko 98. W 1939 r. żorska gmina żydowska składała się już tylko z 38 osób. Po wybuchu II wojny światowej większość Żydów uciekła z miasta. Pozostałych Niemcy wywieźli do getta w Będzinie, gdzie dopełnili oni swojego żywota.
Przed założeniem cmentarza w Żorach w 1814 r., zmarłych chowano na cmentarzu w Mikołowie. Kirkut założono na gruncie w dzielnicy Kleszczówka zakupionym przez kahała Arona Blocha. Teren nekropolii ogrodzono, a w 1837 r. wzniesiono dom przedpogrzebowy, tzw. beit-taharę. Z I poł. XIX w. pochodzą również zapisy o miejscowym bractwie pogrzebowym Chewra Kadisza. Pierwszą osobą pochowaną na żorskim kirkucie była kobieta imieniem Guettel, zmarła w połogu w 1814 r. Ostatni odnotowany pochówek miał miejsce w kwietniu 1936 r., kiedy to samobójstwo popełnił kanonier Wolf Nuchym Erlich. Podobno pojedyncze pogrzeby odbywały się także po 1936 r., jednak dane te nie są oficjalnie potwierdzone.
Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali cmentarz, wywożąc wiele macew. Podczas walk o miasto w styczniu 1945 r. zburzony został również dom przedpogrzebowy.
Źródło: peuk.fiiz.pl
