Dzielnica Chwaliszewo w Poznaniu

Chwaliszewo (wówczas nazywane Groblą Kapitulną) powstało jako osada na grobli kapitulnej, będącej jedyną drogą łączącą Ostrów Tumski z lewobrzeżnym Poznaniem w XV wieku. W 1444 roku przedstawiciele osady i kapituły poznańskiej niemal w miejscowości Wielki Waradyn otrzymali od króla Władysława przywilej lokacyjny. Powstało miasteczko liczące około 100 mieszkańców i będące własnością kapituły poznańskiej, lokowane na prawie magdeburskim. Miasto miało swoje władze: wójta, radę, burmistrza i ich siedzibę ratusz, wybudowany przy głównej ulicy. W czasie wojny trzynastoletniej Chwaliszewo wystawiło w 1458 roku 4 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku.

Pierwszym kościołem parafialnym dla miasta była stojąca na Zagórzu świątynia pod wezwaniem św. Mikołaja. Służyła ona nie tylko wiernym z Chwaliszewa, ale także Ostrówka, czy mieszkańcom wsi Piotrowo i Berdychowo. Od drugiej połowy XV wieku, po pożarach tejże świątyni mieszkańcy zaczęli skupiać się wokół kościoła św. Barbary, stojącego przy moście łączącym groblę z Ostrowem Tumskim. Przy kościele św. Barbary w 1496 roku wybudowano szpital, pod tym samym wezwaniem. W aktach z 1509 roku pojawiają się wzmianki na temat drugiego kościoła pod wezwaniem św. Wawrzyńca, który wraz z szpitalem stał naprzeciwko kościoła św. Barbary.

Chwaliszewo posiadało własne cechy (13 cechów w XVI wieku) oraz dwa terminy rocznych jarmarków: po dniu św. Mikołaja oraz po uroczystości świętych Apostołów Piotra i Pawła. Dzięki temu chwaliszewscy rzemieślnicy stanowili silną konkurencję dla poznańskich wytwórców. Ponadto dochodziło do sporów o wykorzystanie Warty.

W 1569 większa część drewnianych zabudowań spłonęła podczas wielkiego pożaru.

Miasto położone było w 1580 roku w powiecie poznańskim województwa poznańskiego.

W 1793 liczyło 105 domów mieszczan. Jako odrębne miasto przetrwało do 28 czerwca 1800 roku, kiedy to decyzją władz pruskich włączone zostało do miasta Poznania. Liczyło wtedy 1433 mieszkańców. Nowej dzielnicy Poznania nadano niemiecką nazwę Wallischei. Początek upadku znaczenia Chwaliszewa można odnotować w 1803 roku, kiedy to ratusz chwaliszewski został zamieniony w lazaret.

Rząd pruski uznał za zbędne i zabronił remontować podupadające świątynie św. Barbary i św.Wawrzyńca wraz ze szpitalami, a także kościół św. Mikołaja na Zagórzu. W 1805 Biskup Ignacy Raczyński zlecił więc rozbiórkę budynków. Od tego czasu kościołem parafialnym dla mieszkańców stała się katedra.

W 1807 na terenie Chwaliszewa urodził się Karol Libelt, zaś w 1846, na nieistniejącym już Moście Chwaliszewskim doszło do jednej z nielicznych potyczek podczas powstania 1846 roku. W tym samym roku rozwiązał się ostatni cech z Chwaliszewa – cech szewców. W 1878 dzielnica zyskała połączenie z resztą lewobrzeżnego miasta za pomocą nowego żelaznego mostu. 8 sierpnia 1880 Chwaliszewo z innymi dzielnicami połączył tramwaj konny.

W 1914 na Chwaliszewie urodził się Edmund Sobkowiak bokser poznańskiej Warty, olimpijczyk i wicemistrz Europy oraz powstaniec warszawski.

W okresie międzywojennym funkcjonowało tutaj najwięcej w Poznaniu wytwórni tytoniowych. W latach 20. XX wieku zniknęły też pozostałości jedynego na wyspie chwaliszewskiej ostańca wyższego poziomu terasowego Warty (około 60 m n.p.m.). Ziemia ze wzgórza zlokalizowanego w północnej części Chwaliszewa (około 3000 m³) została zużyta w celu podwyższenia poziomu chwaliszewskich ulic.

Dzielnica została zniszczona w dużym stopniu podczas walk w 1945. Odbudowane potem kamienice nawiązują do starej zabudowy. W pierwszej połowie lat 50. XX wieku, w Pracowni Staromiejskiej powstał plan zagospodarowania Chwaliszewa, który zakładał m.in. realizację rynku w centrum dzielnicy, pomiędzy ul. Chwaliszewo i Wenecjańską, a także zabudowę kamieniczkami nabrzeży starego koryta Warty. Niestety plany te nie zostały zrealizowane. Znaczący wpływ na wygląd dzielnicy miała budowa nowego koryta Warty oraz zasypanie starego wraz z rozbiórką mostu. W latach 70. XX wieku w północnej części wybudowano nowy ciąg komunikacyjny zwany potocznie Trasą Chwaliszewską, łączący Aleje Niepodległości z Rondem Śródka. Nowa trasa przejęła główny ruch samochodowy i tramwajowy na linii wschód-zachód w centrum miasta, przez co główna ulica Chwaliszewa straciła swoje wielowiekowe znaczenie. W tym samym okresie utworzono nową parafię pw. Wszystkich Świętych przy dawnym kościele protestanckim przy ul. Grobli.

Od pierwszych lat XXI w., po okresie zastoju, Chwaliszewo przechodzi stopniową rewitalizację. Duże nadzieje wiąże się z przebiegającym tędy turystyczno-historycznym Traktem Królewsko-Cesarskim oraz z rozpoczętej w 2008 budowie przy ul. Tylne Chwaliszewo (Nowe Chwaliszewo), pomiędzy starym i nowym korytem Warty, nowoczesnych i nawiązujących architektonicznie do zabudowy historycznej luksusowych kompleksów mieszkalno-usługowych. Do pełnego zagospodarowania pozostaje jeszcze stare koryto oraz obecne nabrzeża Warty, wraz z Półwyspem (Cyplem) Chwaliszewskim, gdzie planowany jest nadrzeczny park i port rekreacjny. W 2008 roku Chwaliszewo zostało uznane pomnikiem historii Polski. W 2009 roku zostało utworzone stowarzyszenie "Chwaliszewo", którego głównym celem – pro publico bono – jest wspieranie rewitalizacji oraz promocja tej historycznej dzielnicy.

Źródło: wikipedia.pl

Pierwszy stos w Polsce
W 1511 władze Chwaliszewa, po raz pierwszy w Polsce, spaliły na stosie kobietę oskarżoną o bycie czarownicą. Kobietę podejrzewano, że czarami zniszczyła piwo z browarów. Miała zniszczyć „sześć warzelni piwa i zaszkodzić wielu ludziom”.

W 2014 Ewa Łowżył zaproponowała upamiętnienie spalonej kobiety pomnikiem. Dotąd nie zebrano na ten cel środków. W październiku 2016 odbył się natomiast koncert zatytułowany Pieśni Czarownicy z Chwaliszewa.

Wypadek orszaku cara Mikołaja I
19 września 1843 przez Poznań przejeżdżał car rosyjski Mikołaj I, który wyjątkowo nie lubił tego miasta, z uwagi na przychylne traktowanie przez tutejszą społeczność uchodźców politycznych z zaboru rosyjskiego. Ostentacyjnie nie zamierzał wysiąść z powozu, nawet podczas przeprzęgania koni na Rybakach, mimo że na spotkanie wyszedł nadburmistrz prowincji Moritz Beurmann. Podczas przejazdu przez Chwaliszewo, niedaleko mostu na Warcie, jeden z powozów kancelaryjnych uległ awarii i stoczył się w głęboki rynsztok. Na skutek silnego uderzenia przypadkowo wypaliła strzelba siedzącego z tyłu kozaka. Car zasugerował, że był to zamach na jego osobę, czego nie potwierdziło skrupulatne, pruskie śledztwo. Żeby zażegnać konflikt wydalono jednak z Poznańskiego wielu działaczy politycznych, chroniących się na tym terenie.

Źródło: wikipedia.pl