Zespół pałacowo-parkowy w Rogalinie
1023/Wlkp/A z 2.08.2017
Zespół pałacowo-parkowy w Rogalinie ma szczególne znaczeniem dla kultury Polski dzięki wyjątkowym, ponadregionalnym wartościom zabytkowym, krajobrazowym oraz niematerialnym - związanym ze świadectwem życia i działalności rodziny Raczyńskich na przestrzeni ponad 150 lat. Zespół cechuje integralność stylistyczna i kompozycyjna założenia w typie entre cour et jardin, w obrębie którego architektura budynków spójnie łączy cechy stylistyczne charakterystyczne dla baroku, rokoka i klasycyzmu. Pałac jest jedną z najwybitniejszych realizacji 2. poł. XVIII w. w Polsce, nawiązującą do okazałej warszawskiej architektury rezydencjonalnej oraz stanowiącą inspirację dla wielkopolskich siedzib arystokracji z tego okresu. Wartość artystyczna prezentowanej w galerii obrazów kolekcji malarstwa polskiego i zagranicznego z przełomu XIX i XX wieku, z licznymi dziełami autorstwa tak znamienitych twórców, jak: Jacek Malczewski, Jan Matejko, Aleksander Gierymski, Wojciech Kossak, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Wojciech Weiss, Olga Boznańska, Józef Mehoffer, Stanisław Wyspiański oraz wartość przyrodnicza wyjątkowego w skali Europy skupiska pomnikowych dębów na terenie parku nadają obiektowi walor unikatowości. Bardzo dobra rozpoznawalność obiektu i jego znaczenie dla lokalnej społeczności czyni go jednym z symboli Wielkopolski.
Rogalin jest położony ok. 20 km na południe od Poznania. Zespół pałacowo-parkowy znajduje się w środkowej części wsi, po południowej stronie drogi prowadzącej z Mosiny do Kórnika. Dominantą późnobarokowego założenia w typie entre cour et jardin jest usytuowany między dziedzińcem a rokokowym ogrodem korpus główny pałacu połączony ćwierćkolistymi galeriami z oficynami bocznymi. Z oficyną południową łączy się galeria obrazów. Po północnej stronie wydłużonego gazonu znajdują się budynki dawnej drewutni i stajni, a po stronie południowej - powozowni. Zespół pałacowy wraz z regularnym ogrodem jest otoczony parkiem krajobrazowym z pocz. XIX w., który po stronie południowej i południowo-zachodniej przechodzi w malownicze rozlewiska Warty. Osiowy układ założenia podkreśla aleja prowadząca od głównej bramy przez dawny dziedziniec gospodarczy ujęty dwoma czworakami (ob. budynkami mieszkalnymi) do położonej na niewielkim wzniesieniu kaplicy pałacowej (ob. kościoła par. pw. św. Marcelina), wzorowanej na świątyni rzymskiej Maison Carrée w Nîmes we Francji, oraz dzwonnicy. Wszystkie budynki są murowane z cegły i otynkowane. Dachy pokrywa dachówka ceramiczna, z wyjątkiem dawnej drewutni i galerii obrazów zadaszonej przeszkleniem.
Pałac posiada cechy późnobarokowe, rokokowe i klasycystyczne. Korpus główny, wzniesiony na rzucie wydłużonego prostokąta, jest dwukondygnacyjny od strony dziedzińca i trójkondygnacyjny od ogrodu. Elewacje frontowa i ogrodowa są siedemnastoosiowe, akcentowane trójosiowymi, bocznymi pseudoryzalitami. Część środkową podkreśla pseudoportyk fasady i ryzalit ogrodowy, nad którymi wznosi się dach mansardowy zwieńczony rzeźbą wojownika. We wnętrzach zakomponowanych w układzie dwutraktowym odtworzono, a w zachowanej części poddano gruntownym pracom konserwatorskim wystrój i wyposażenie, odwołując się do stanu z okresu międzywojennego, znanego z ikonografii archiwalnej. Boczne skrzydła pałacu są półtorakondygnacyjne (z wyjątkiem południowego, które ze względu na zróżnicowanie wysokości terenu jest dwukondygnacyjne od strony parku); ćwierćkoliste galerie od strony dziedzińca – jedenastoosiowe, boczne oficyny o rzutach prostokątnych – siedmioosiowe, z trójosiowymi pozornymi ryzalitami pośrodku, zwieńczonymi trójkątnymi frontonami. Podziały i wystrój elewacji jednokondygnacyjnych, wzniesionych na planach prostokątów budynków drewutni, stajni i powozowni nawiązują do wyrazu architektonicznego pałacu.
Źródło: zabytek.pl
Zespół pałacowo-ogrodowy w Rogalinie powstał w l. 1770-1776 z inicjatywy Kazimierza Raczyńskiego, pisarza wielkiego koronnego, następnie starosty generalnego Wielkopolski i marszałka nadwornego koronnego, według projektu nieznanego autora wiązanego z warszawskim kręgiem architektów saskiego pochodzenia. Architekturze rezydencji, utrzymanej w typie entre cour et jardin, nadano cechy stylistyczne charakterystyczne dla późnego baroku i rokoka. Rokokowy ogród ozdobiono rzeźbami wykonanymi przez Augustyna Schöpsa. W l. 80. XVIII w. fundator zmodernizował rezydencję w duchu klasycyzmu według projektów wybitnych królewskich architektów: Dominika Merliniego i Jana Chrystiana Kamsetzera. Kontynuatorem zapoczątkowanych prac był zięć Kazimierza - Filip Raczyński, który zastąpił dwubiegowe, reprezentacyjne schody istniejącym do dzisiaj westybulem i klatką schodową, wybudował łączniki galeriowe między oficynami a korpusem i przebudował stajnię i powozownię.
Dzięki staraniom kolejnego właściciela – Edwarda Raczyńskiego, po 1815 r. sala balowa została przekształcona w neogotycką zbrojownię z ideową ekspozycją, w której oprócz broni zgromadzone były pamiątki narodowe. Edward był również fundatorem kościoła-mauzoleum wzniesionego w l. 1817-1820 we wschodniej części parku krajobrazowego, wzorowanego na świątyni rzymskiej Maison Carrée w Nîmes we Francji. Pierwotna, dwukondygnacyjna kaplica znajdująca się w południowym skrzydle pałacu została natomiast przebudowana ok. 1830 r. na oranżerię i bibliotekę.
Około poł. XIX wieku, kiedy majątkiem rogalińskim władał syn Edwarda – Roger Maurycy, zniesiono pierwotny układ dwóch dziedzińców przed pałacem, a na jego miejsce wprowadzono wydłużony gazon ujęty alejami kasztanowo-lipowymi.
W l. 90. XIX w. Edward Aleksander Raczyński i jego żona Róża z Potockich przeprowadzili modernizację wnętrz pałacowych w oparciu o projekty przygotowane przez krakowskiego architekta Zygmunta Hendla. Do części wnętrz wprowadzono nową dekorację sztukatorską i piece kaflowe, a w dawnej reprezentacyjnej jadalni na piętrze pałacu utworzono okazałą, neorokokową bibliotekę. W 1910 r. powstał budynek galerii obrazów według projektu Mieczysława Powidzkiego połączony z południowym skrzydłem pałacu. Znalazła się w nim cenna kolekcja Edwarda Aleksandra - wybitnego mecenasa sztuki i prezesa Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie - obejmująca malarstwo polskie i zagraniczne z przełomu XIX i XX w. Zbiór liczył pierwotnie 466 dzieł (obecnie ok. 300) i był dostępny publicznie.
Rezydencja w Rogalinie pozostała rodową siedzibą Raczyńskich do 1939 roku. W czasie II wojny światowej pałac zajmowała szkoła Hitlerjugend. Zniszczeniu uległa wówczas część wyposażenia i wystroju pałacu, m. in. neorokokowa biblioteka. Kolekcja obrazów, która tuż przed wojną została zabezpieczona w Muzeum Narodowym w Warszawie, została zrabowana przez Niemców. Po zakończeniu wojny większość obrazów odzyskano.
W 1948 r. zespół pałacowo-parkowy w Rogalinie został przekazany Muzeum Wielkopolskiemu (ob. Muzeum Narodowemu) w Poznaniu. Funkcję muzealną pełnił wówczas korpus pałacu i galeria obrazów. Pozostałe budynki przeznaczono na cele użytkowe. W następnych latach wnętrza i otoczenie pałacu poddano nie do końca słusznym z późniejszej perspektywy przekształceniom, których konsekwencją było m. in. usunięcie w części pomieszczeń wystroju architektonicznego i sztukatorskiego oraz pieców kaflowych, wzniesienie schodów ogrodowych według niezrealizowanego wcześniej projektu autorstwa D. Merliniego i J. Ch. Kamsetzera, wyburzenie szachulcowych czworaków i wzniesienie na ich miejscu nowych, murowanych, zachowujących pierwotny kształt bryły i podziały architektoniczne.
W l. 80. XX w. rozpoczęto remont głównego korpusu pałacu, który wiązał się z koniecznością przeniesienia funkcji muzealnych do skrzydła południowego (ekspozycja wnętrz), galerii obrazów i powozowni. W l. 90. odnowiono elewacje pałacu i odtworzono pierwotne schody od strony ogrodu, w skrzydle północnym udostępniono galerię obrazów członków rodziny Raczyńskich oraz tzw. Gabinet londyński Edwarda Bernarda Raczyńskiego, Prezydenta RP na uchodźstwie. Jego inicjatywą było utworzenie w 1991 r. Fundacji im. Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu, której przekazał prawa do rogalińskiej rezydencji i zbiorów.
W latach 2007-2009 i 2012-2015 zespół pałacowy został objęty kompleksowymi pracami remontowymi i konserwatorskimi, które pozwoliły przywrócić mu dawną świetność oraz udostępnić zwiedzającym ekspozycję wnętrz w korpusie głównym i południowym skrzydle pałacu.
Źródło: zabytek.pl
