Kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Sanoku

Kościół stoi w rejonie, gdzie wcześniej znajdowała się stara gotycka świątynia pw. Michała Archanioła, która doszczętnie spłonęła w 1782 roku i nie została odbudowana. 17 października 1868 Rada Miejska odrzuciła wniosek, aby na istniejącym w tym miejscu placu św. Michała odstąpić teren na budowę nowego kościoła.

Kościół powstał dzięki staraniom ówczesnego proboszcza ks. Franciszka Czaszyńskiego, który od czasu przybycia do Sanoka wyznaczył sobie zadanie zbudowania nowej świątyni. W związku z czym oszczędzał skwapliwie pieniądze na ten cel. Zbieranie środków rozpoczął za kadencji burmistrza Sanoka, Erazma Łobaczewskiego (pełnił funkcję od 1867) i gromadził fundusze. Ofiary na cel budowy przekazali: dwór panujący (8458 złr.), sam Franciszek Salezy Czaszyński (6200 złr.) i parafianie. Na rzecz budowy świątyni przeznaczano także dochody uzyskiwane ze sprzedaży miejsc pochówków na sanockim cmentarzu.

Kościół był budowany w latach 1874-1886 (kamień węgielny wmurowano 31 lipca 1874). Został wzniesiony w stylu neoromańskim według projektu nadinżyniera Namiestnictwa, Józefa Braunseisa. Świątynia została wzniesiona jako murowana, orientowana, na planie prostokąta. Stworzono trzy nawy: główną wyższą oraz dwie poprzeczne boczne niższe. Pierwotnie świątynia posiadała dwa wejścia: do nawy głównej od strony placu św. Michała i do nawy bocznej poprzecznej wschodniej od strony ulicy Grzegorza z Sanoka (drugie wejście zostało zamurowane w listopadzie 1939). W 1886 oddano obiekt w stanie surowym, 16 grudnia tego roku inżynier miejski zezwolił na użytkowanie. Decyzją z 14 grudnia 1886 konsystorz w Przemyślu wydał zezwolenie, w myśl którego ks. Franciszek Salezy Czaszyński w IV Niedzielę Adwentu 19 grudnia 1886 poświęcił kościół i nastąpiło przeniesienie parafii z klasztoru OO. Franciszkanów. Pierwsza msza święta została odprawiona jako pasterka w Wigilię Bożego Narodzenia 24 grudnia 1886. Świątynia nie była wówczas jeszcze ukończona w pełni; budynek był nieotynkowany, nie miał podłogi. 25 sierpnia 1900 kościół został odwiedzony przez Namiestnika Galicji Leona Pinińskiego.

W kolejnych latach trwały prace wykończeniowe w kościele. W lipcu 1895 w kościele zainaugurowały nowe organy, które wykonał Antoni Konieczny z Jasionowa. Dzieło ukończenia dokończył kolejny proboszcz, ks. Bronisław Stasicki, dzięki któremu dobudowano dwie wieże (pomiędzy 1903 i 1906, ich budowę wykonała firma Karola Gerardisa; podczas remontu 1996/1997 w jednej z wież odkryto inskrypcję upamiętniającą wznoszenie wieży, według której została zbudowana w 1904 przez Karola Gircerskiego pod zarządem inż. Ostrowskiego, zaś krzyże wykonał Bazyli Wojtowicz, a złocenia kul Aleksander Piech), zegar, trzy dzwony (zamówione w ludwisarni Karola Szwabe z Białej; nazwane „Maria”, „Józef”, „Michał” których poświęcenia dokonał bp Józef Sebastian Pelczar 23 października 1904) ambonę, witraże, ołtarze, zaś w latach 1906-1907 A. Domański wykonał polichromie według wzoru Antoniego Popiela]. Konsekracji kościoła dokonał ks. bp sufragan przemyski Jakub Glazer 12 czerwca 1897. Polichromia secesyjna kościoła została wykonany w latach 1906-1907 przez A. Domańskiego według projektu (i także wykonania) Tadeusza Popiela. Miasto Sanok przekazało na ten cel kamienie z miejskiego kamieniołomu, 60 dębów z miejskiego lasu i przeznaczyło dotację na zakup zegara na wieży kościelnej. Pierwotnie zainstalowane dzwony kościelne zostały podczas I wojny światowej w 1917 zniszczone przez Austriaków (rzucone na plac przed kościołem), zaś według innego wersji zarekwirowane we wrześniu 1917 (ponadto w 1918 zostały przejęte inne elementy, w tym piszczałki organowe); po czym w 1921 Komitet Budowy Dzwonów prowadził akcję zbiórki metali na rzecz odlania nowych dzwonów; w 1925 zostały zakupione i poświęcone nowe dzwony. W 1928 wprowadzono elektryfikację kościoła. W 1972 została wykonana konserwacja polichromii w kościele. W tym samym roku kościół został włączony do uaktualnionego wówczas spisu rejestru zabytków Sanoka. Budynek został wpisany do wojewódzkiego (1990) oraz do gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka. Wynikiem działań Komisji Opieki nad Zabytkami, powstałej przy oddziale PTTK w Sanoku, w 1978 umieszczono na fasadzie budynku tablicę informującą o zabytkowym charakterze obiektu.

28 grudnia 1986 odbyły się uroczystości 100-lecia budowy kościoła. We wrześniu 1996 rozpoczęto remont budynku kościoła, podczas którego zaplanowano wymianę pokrycia dachu oraz wykonanie nowych elewacji.

W dniach 2-6 sierpnia 1997 zorganizowano obchody jubileuszu 100-lecia konsekracji świątyni. Z tej okazji została wydana publikacja pt. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. W stulecie konsekracji 1897-1997, autorstwa Edwarda Zająca.

Źródło: wikipedia.pl