Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Mstowie
R/501 z 02.05.1957; 260/60 z 04.03.1960; 19/78 z 01.03.1978
Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny jest świątynią parafialną rzymskokatolickiej parafii pod tym samym wezwaniem, która położona jest na terenie dekanatu Mstów należącego do archidiecezji częstochowskiej.
Kościół oraz znajdujące się na terenie zespołu klasztornego zabudowania stanowią cenny zabytek architektury. Świątynia, wzniesiona w I poł. XVIII w. na planie kościoła romańskiego, jest budowlą trójnawową z transeptem, orientowaną. Wielokrotnie przebudowywana, zachowała do dzisiaj styl barokowy z pewnymi elementami gotyckimi.
Jej najważniejszym zabytkiem jest łaskami słynący XVII-wieczny obraz Matki Boskiej Mstowskiej, będący kopią Czarnej Madonny, wokół którego rozwinął się tutaj kult. Od północy do kościoła przylegają zabudowania klasztorne, również barokowe z elementami gotyku. Otaczające świątynię i klasztor obwarowania wzniesione są na planie wielobocznym. W ich narożnikach umieszczonych jest osiem niewielkich, okrągłych baszt obronnych. Baszta główna, zlokalizowana od strony południowej, była niegdyś bramą wjazdową, a następnie zamieniona została na dzwonnicę.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Mstów jest jedną z najstarszych polskich osad, jego początków należy bowiem szukać w epoce przedchrześcijańskiej. Jednak pierwsza o nim pisemna wzmianka pochodzi z Bulli papieża Celestyna III z 1193 r. wydanej dla kanoników regularnych opactwa Najświętszej Maryi Panny na Piasku we Wrocławiu. Już na przełomie XII i XIII w. osada była ważnym ośrodkiem życia społecznego i kościelnego. Świadczy o tym chociażby zorganizowanie tutaj synodu przez arcybiskupa gnieźnieńskiego ks. Henryka Kietlicza w 1212 r. oraz sprowadzenie w 1218 r. przez biskupa krakowskiego ks. Iwo Odrowąża kanoników regularnych laterańskich. Wówczas to założony został klasztor, który miał stanowić ostoję porządku moralnego na pograniczu Małopolski, ziemi sieradzkiej i wieluńskiej.
Przez dłuższy czas klasztor mstowski był filią opactwa wrocławskiego. Dopiero na początku XV w. uniezależnił się od Wrocławia i uzyskał status prepozytury autonomicznej, a potem tytuł opactwa. Wtedy to także, w miejscu prawdopodobnie XII-kościoła postawiono nową świątynię, która w 1441 r. otrzymała rangę kolegiaty i wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Kilkadziesiąt lat później do jego północnej kurtyny dostawiono nowe zabudowania klasztorne. Budynek klasztorny przez następne lata, oprócz funkcji mieszkalno-sakralnych dla zmiennej liczby 10–20 kanoników, służył za szkołę parafialną, szpital oraz zakonne studium wewnętrzne, przygotowujące kandydatów do kapłaństwa. Na przestrzeni wieków wielokrotnie ulegał on modyfikacjom i przeobrażeniom.
Na początku XVII w. dotychczasowe fortyfikacje zastąpiono nowymi, wybudowanymi z kamienia i cegły. Niestety cały zespół klasztorny uległ zniszczeniu podczas potopu szwedzkiego. Został on jednak odbudowany w I poł. XVIII w. Na przełomie XVIII i XIX w. nastąpiła kasata zakonu, a jego zabudowania zostały opuszczone. W 1914 r. w kościele i pomieszczeniach dawnego klasztoru schroniły się wojska niemieckie, które zostały zbombardowane przez Rosjan, co doprowadziło do częściowej ruiny istniejących zabudowań. Ich odbudowy podjął się w latach 1925–1936 proboszcz ks. Michał Maniewski, który odrestaurował zdewastowane obiekty i zrekonstruował obwód obronny, przywracając mu oryginalną XVII-wieczną formę. Podczas drobnych prac prowadzonych po II wojnie światowej aż 3-krotnie w pobliżu klasztoru odnajdywano skarb w postaci łącznie blisko tysiąca XIV–XVI-wiecznych monet. W 1990 r., po prawie dwustu latach nieobecności, do Mstowa powrócili kanonicy regularni.
Źródło: peuk.fiiz.pl
