Dwór w Wielowsi
A-372/60 z 10.03.1960
Monumentalny dwór (zwany również pałacem), wybudowany w poł. XVIII w. przez ówczesnego właściciela Wielowsi – hrabiego Verdugo, dzisiaj ponownie lśni swoim blaskiem. Dzięki przeprowadzonym niedawno pracom remontowym i konserwatorskich, obejmujących również założony tutaj w XIX w. park krajobrazowy, stanowi on godną siedzibę Urzędu Gminy Wielowieś oraz wielką atrakcję kulturalną, architektoniczną i turystyczną.
Pałac wznosi się na planie litery „L”. Jest to obiekt piętrowy z użytkowym poddaszem. Na cały zespół składają się trzy różne stylowo budynki powiązane łącznikami. Budynek główny posiada siedmioosiową fasadę z wejściowym ryzalitem. Jego szczyt wsparty jest na masywnych kolumnach. Powiązany on został z pozostałą częścią zespołu parterowym łącznikiem, w którym nad bramą przejazdową umieszczono kartusz herbowy Verdugo. Obiekty nakrywa dach siodłowy, czterospadowy, kryty obecnie dachówką oraz eternitem.
Powstanie pałacu Verdugo było wielkim wydarzeniem w historii Wielowsi, był on bowiem rezydencją niezwykle nowoczesną jak na owe czasy. Przy dworze znajdowała się niegdyś kuźnia, gorzelnia, gospoda, spichlerz, mleczarnia, stajnie dla koni oraz pomieszczenia dla pałacowych sług. Właściciel posiadał także ogród, sad i cieplarnie. Do ogrzewania pałacu wykorzystywano gaz uzyskiwany z obornika, co było przedsięwzięciem wówczas niezwykle nowatorskim.
Pałac położony jest na terenie okazałego parku, założonego w stylu angielskim na początku lat 90. XIX w. przez barona Emila von Durant. Dzisiaj, na 3 ha zrewitalizowanego założenia podziwiać można ok. 30 gatunków drzew. Znajduje się tutaj m.in. stuletnia lipa drobnolistna, jesion wyniosły, grochodrzew, miłorząb, iglicznia, klon purpurowolistny, dąb dachówkowaty i tulipanowiec.
Na koniec warto jeszcze wspomnieć o legendzie, wg której pałac w Wielowsi łączył się podziemnymi tunelami z toszeckim zamkiem. Czy to prawda, czy nie, trudno dzisiaj ocenić. Faktem jest, iż w jeszcze w latach 50. XX w. w południowo-zachodniej części parku znajdował się wylot podziemnego tunelu.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Majątek Wielowieś należał w początkach XIX w. do rodziny von Garnier. W 1820 r. dobra te nabył starosta powiatowy Josef von Jarotzky.
Po raz kolejny Wielowieś zmieniła właściciela w 1845 r. kiedy to zakupił ją hrabia Du Pont. Z jego osobą wiąże się budowa pałacu w Wielowsi. W 1856 r. Du Pont sprzedał majątek hrabiemu Kuschel, w którego posiadaniu znajdowały się również dobra ziemskie w okolicach Otmuchowa. W latach 1856-1859 oddzielił on od swej posiadłości wielowiejskiej folwark Jerzmanów, gdzie założył zakład przetwórstwa ziemniaków i dwa piece wapienne. W dniu 18 stycznia 1877 r. Wielowieś nabył rotmistrz królewski baron Emil von Durant de Senegas, właściciel Górnych i Dolnych Osin. Po jego śmierci majątek odziedziczył jego najstarszy syn hrabia Hans Hubert von Durant de Senegas. Hrabia Hans tak jak ojciec był kawalerzystą. Był porucznikiem rezerwy 2 pułku ułanów.
Nowy właściciel zaczął systematycznie powiększać swoje dobra. W 1904 r. kupił od hrabiego S. Guradze z Kotliszowic posiadłość Błażejowice. Miejscowość ta była w przeszłości siedzibą rodziny Ohlenscher. W 1909 r. zakupił od starosty powiatowego Oskara von Gilgenheima majątek Sieroty z folwarkiem Rzepiska. Stworzył w ten sposób posiadłość o znacznych rozmiarach liczącą ponad 1 770 ha.
Na przełomie 1911/1912 r. hrabia Hans Hubert von Durant de Senegas dokonał gruntownej przebudowy pałacu.
Po II Wojnie Światowej aż do maja 1999 r. pałac należał do Skarbu Państwa. Obecnie jest własnością Urzędu Gminy i mieści się w nim Ośrodek Zdrowia, apteka, Ośrodek Pomocy Społecznej i mieszkania prywatne. W okolicach Wielowsi warto zobaczyć również zabytkowy cmentarz żydowski.
Historia rodu
Andrzej Renard - kupiec hamburski pochodzenia francuskiego w początkach XVIII wieku osiadł w Warszawie. Posiadał dwóch synów: Andrzeja i Benedykta oraz córkę - Henriettę Duval, faworytę króla polskiego i saskiego - Augusta Mocnego, z którym posiadała córkę, znaną również z literatury pięknej - Annę Katarzynę hr. Orzelską.
Bracia Henrietty - Andrzej i Benedykt zostali w 1726 roku nobilitowani.
Andrzej - pułkownik gwardii królewskiej, starosta Tyszowca, następnie general-porucznik wojsk królewskich w wojnach tureckich (stąd w herbie hrabiowskim głowa Turka), został w 1741 roku hrabią saskim i Rzeszy i przeniósł się do Saksonii. Jego prawnuk - również Andrzej, syn Jana Baptysty i Alojzy hr. von Gaschin, otrzymał w drodze spadku dobra Colonnów na Górnym Śląsku w skład których wchodziła Wielowieś. Żonaty z Eufemią hr. Rudzińską posiadał tylko dwie córki: Marię - żonę Beno von Tschirskii Ludmiłę - dwukrotnie zamężną: 1° z Karolem hr. von Bruehl, 2° z Jerzym hr. von Schlieffen.
Nadany 10.08.1741 roku, posiada tarczę czteropolową z tarczą sercową.
Na zielonej tarczy herbowej umieszczona została w naturalnych barwach głowa Turka ze srebrnym turbanem. W polu pierwszym i czwartym znajdował się herb rodowy, w polu drugim - czerwonym - srebrne orle skrzydło, w polu trzecim ? złotym - czarne orle skrzydło.
W klejnocie dwa orle skrzydła - prawe (heraldycznie) czarne, lewe srebrne, pomiędzy skrzydłami głowa Turka z tarczy sercowej. Labry prawe - czarno-złoto-błękitne, lewe - czerwono-srebrno-błękitne
- Emmerling Danuta, Górnośląskie zamki i pałace, 1999
