Osiedle robotnicze "Borsigwerk" w Zabrzu

Kolonia robotnicza „Borsigwerk” (nazywana także osiedlem „Borsig”) należy do najlepiej zachowanych, największych i najstarszych tego typu zespołów architektonicznych na terenie województwa śląskiego. Jej zabudowania zostały wzniesione w ciągu ośmiu lat w II poł. XIX w. pomiędzy doliną Bytomki a trasą łączącą Bytom z Zabrzem, na południe od pobliskich kopalni Hedwigswuensch („Życzenie Jadwigi”), Ludwigsglueck („Szczęście Ludwika”) i uruchomionej w 1863 r. huty. 
Inicjatorem jej budowy był bogaty przemysłowiec Alfred Borsig, syn przemysłowca z Berlina, niemieckiego fabrykanta, twórcy koncernu przemysłowego Borsigwerke założonego w poł. XIX w. w Berlinie (produkcja parowozów) i Zabrzu-Biskupicach (kopalnie, huta, koksownia), od nazwiska którego kolonia przyjęła swoją nazwę. Kolonia uzyskała pełną samodzielność w 1871 r. przyjmując nazwę „Borsigwerk OS”. 
Ogromne osiedle zostało zbudowane dla 2800 pracowników wielkiego koncernu przemysłowego Borsiga, na które składała się kopalnia, koksownia i huty. Jego obszar zajmuje ok. 19 ha i posiada geometryczny układ zabudowań i ulic zaprojektowany w sposób symetryczny i harmonijny. 
Cechą charakterystyczną założenia był jego wręcz luksusowy charakter, z tego też powodu nazywane było ono „proletariackim eldorado”. Jak na ówczesne czasy, standard wszystkich mieszkań był bardzo wysoki. Liczyły one średnio 55 m², posiadały pomieszczenia kuchni i maksymalnie nawet 3 izby. Na zewnątrz mieszkania, na klatce schodowej, znajdowały się ubikacje i dostęp do bieżącej wody. 
Równocześnie z podobnymi do siebie domami robotniczych i pomieszczeniami gospodarskimi w postaci komórek i piwnic, powstała także szkoła, domy dla nauczycieli, park oraz sala gimnastyczna. W późniejszych latach dobudowane zostały dwa przedszkola, jedno dla dzieci robotników i jedno dla dzieci pracowników zarządu oraz wyższych rangą inżynierów. 
Całe osiedle składa się z dwóch części, z których północna obejmuje domy mieszkalne o wyższym standardzie, przeznaczone dla kadry, lekarzy i inżynierów, a południowa składa się z siatki siedmiu równoległe położonych względem siebie ulic, opadających w stronę doliny rzeki Bytomki, obudowanych z dwóch stron szeregowo dwukondygnacyjnymi familokami. Zostały one zbudowane z charakterystycznej czerwonej cegły i pokryte płaskimi, dwuspadowymi dachami. Uroku dodają im rozdzielające je ogródki. Pierwotnie wzniesiono tutaj 66 budynków, ale w latach 90. XX w. kilka z nich zostało wyburzonych. 
Na terenie osiedla, przy ulicy Żmudy, znajduje się zabytkowa XIX-wieczna kaplica ewangelicka, w której na szczególną uwagę zasługuje sala modlitw. W dolnej części kolonii, na jej krańcu, zlokalizowana jest natomiast mała nekropolia ewangelicka, na której znajdują się kwatery żołnierzy poległych w 1871 r. w czasie wojny prusko-francuskiej. 
W północnej i środkowej części osiedla podziwiać można zabytkowe, prawie stuletnie aleje kasztanowców 
140-letnia dziś kolonia „Borsigwerk” zachowała swój pierwotny układ przestrzenny do czasów współczesnych. Stanowi jedno z bardziej unikalnych tego typu założeń architektonicznych w całym województwie śląskim. Dlatego też jest bardzo często odwiedzana przez turystów, którzy spacerując pomiędzy charakterystycznymi ceglanymi familokami, mogą poczuć atmosferę XIX-wiecznej kolonii robotniczej.