Muzeum i Miejsce Pamięci w Sobiborze

Muzeum i Miejsce Pamięci w Sobiborze to szczególne miejsce na mapie pamięci historycznej Europy. Znajduje się w obrębie wsi Żłobek koło Sobiboru, na terenie byłego niemieckiego obozu zagłady SS-Sonderkommando Sobibor. To tu, podczas II wojny światowej, Niemcy dokonali jednej z największych zbrodni w ramach „Aktion Reinhardt”. Dziś muzeum stanowi ważny punkt edukacji historycznej i symbol hołdu dla ofiar Holocaustu.

Historia obozu zagłady w Sobiborze

Obóz zagłady w Sobiborze powstał wiosną 1942 roku jako drugi – po Bełżcu – ośrodek eksterminacji Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Jego lokalizacja przy linii kolejowej Lublin–Chełm–Włodawa umożliwiała szybki transport deportowanych.

Na terenie obozu znajdowały się baraki dla załogi SS, strażników i więźniów żydowskich, magazyny z mieniem ofiar oraz komory gazowe, w których ludzi uśmiercano tlenkiem węgla. W ciągu roku 1942 i 1943 do Sobiboru trafiały transporty z Polski, Niemiec, Austrii, Holandii, Czech, Francji i innych krajów europejskich.

Szacuje się, że w Sobiborze zamordowano około 180 000 Żydów. W październiku 1943 roku wybuchło powstanie więźniów, podczas którego część z nich zdołała zbiec. Był to jeden z nielicznych aktów zbrojnego oporu w niemieckich obozach zagłady.

Historia powstania muzeum

Po wojnie historia Sobiboru na wiele lat została zapomniana. Dopiero w latach 60. XX wieku rozpoczęto pierwsze inicjatywy upamiętnienia ofiar. Powstał pomnik matki z dzieckiem oraz kopiec z prochami pomordowanych.

W 1993 roku, w 50. rocznicę powstania więźniów, utworzono Muzeum Byłego Hitlerowskiego Obozu Zagłady w Sobiborze, które stało się filią Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Od 2012 roku muzeum funkcjonuje jako oddział Państwowego Muzeum na Majdanku.

W kolejnych latach przeprowadzono liczne prace archeologiczne, które odsłoniły fundamenty komór gazowych oraz osobiste przedmioty ofiar – biżuterię, klucze, okulary i fragmenty ubrań.

Nowe Muzeum i Miejsce Pamięci

Nowy kompleks muzealny powstał według koncepcji polskich architektów Marcina Urbanka, Piotra Michalewicza, Łukasza Mieszkowskiego i Mateusza Tańskiego. Obiekt wpisuje się harmonijnie w krajobraz byłego obozu.

Budynek muzeum obejmuje:

• nowoczesną salę wystawienniczą,

• przestrzeń edukacyjną i salę seminaryjną,

• strefę obsługi zwiedzających.

Wystawa stała „SS-Sonderkommando Sobibor. Niemiecki obóz zagłady 1942–1943” prezentuje historię miejsca poprzez dokumenty, fotografie, relacje ocalałych oraz 700 artefaktów odnalezionych podczas badań. Centralnym punktem ekspozycji jest 25-metrowa gablota z oryginalnymi przedmiotami ofiar.

Upamiętnienie ofiar

Dominantą współczesnego założenia jest Ściana Pamięci, biegnąca wzdłuż tzw. Schlauchu – drogi, którą ofiary były prowadzone do komór gazowych. Mur łączy najważniejsze części obozu, prowadząc zwiedzających w kierunku polany masowych grobów pokrytej białym marmurem.

W przestrzeni muzealnej wyeksponowano również oryginalne fundamenty komór gazowych, miejsca po barakach więźniów i plac apelowy, na którym wybuchło powstanie w 1943 roku. Rzeźba matki z dzieckiem autorstwa Mieczysława Weltera, ustawiona przy wejściu, symbolicznie łączy dawne i współczesne formy upamiętnienia.

Wyróżnienia

W 2024 roku Muzeum i Miejsce Pamięci w Sobiborze otrzymało wyróżnienie w konkursie European Museum of the Year Award (EMYA 2024), potwierdzając tym samym jego wyjątkową wartość kulturową i edukacyjną.