Stare Miasto w Bieruniu
A 731/66 z 15 VI 1966
Bieruń, to ponad 620-letnie miasto położone w południowo-wschodniej części województwa śląskiego. Układ urbanistyczny Starego Miasta to typowy przykład miasta średniowiecznego. Rynek jest prawie kwadratowy, a z jego narożników wychodzą pod kątem prostym po dwie ulice a od strony wschodniej znajduje się kościół parafialny. Średniowieczna zabudowa rynku była drewniana i nie dotrwała do naszych czasów, gdyż w roku 1845 wybuchł wielki pożar, który zniszczył miasto. W latach 2004–2005 rynek uległ całkowitej renowacji. Został wyróżniony w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Województwa Śląskiego 2005 roku.
Obecnie na rynku możemy oglądać zegar słoneczny, centralnie umieszczony (wzorowany na przedwojennym) pomnik Powstańców Śląskich, zarys historycznej wagi miejskiej oraz studnię z postaciami „Utopców″, które umieszczono na rynku dla upamiętnienia starych wierzeń i bogatej kultury ludowej Bierunia. Rzeźby przedstawiają „Utopca″ w różnych postaciach: starego utopca, młodego utopca i kaczki.
Najstarszy zabytek miasta pochodzi z 1295 roku. Jest to usypany kopiec, usytuowany w pobliżu starówki, w dolinie rzeki Mlecznej. Jest to tzw. „gródek stożkowy″, który pełnił funkcję obronną oraz centrum administracji terenowej.
Z rynkiem sąsiaduje kościół parafialny pw. św. Bartłomieja. Pierwszy, drewniany kościół wybudowano w I poł. XV w. a najwcześniejsza wzmianka o nim pochodzi z kroniki Liber Beneficiorum Jana Długosza, z około roku 1450. Obecny kościół jest czwartym z kolei zbudowanym na tym miejscu. W roku 1776 stanął na jego miejscu kosciół murowany, który jednak został zniszczony podczas pożaru miasta w 1845 roku. Dopiero w 1859 roku poświęcono nową, odbudowaną światynię, która stoi do dzisiaj – jedynie w 1948 r. dobudowano dwie zakrystie. Wnętrze zdobi wiele zabytkowych obrazów a na ołtarzu znajduje się XVI-wieczny obraz Matki Boskiej Bieruńskiej. Całość obiektu w ramach ogrodzenia i wyposażenie wnętrza wpisane jest do wojewódzkiego rejestru zabytków.
W pobliżu starówki znajduje się również drewniany kościółek z XVII wieku. W środku znajdują się zabytkowe, cenne obrazy, m.in. na ołtarzu głównym obraz patrona kościółka, św. Walentego.
W sąsiedztwie znajduje się współcześnie zbudowany, jedyny w Polsce, pomnik św. Walentego.
Bieruń po raz pierwszy wzmiankowany jest w 1376 roku, leżał on na szlaku handlowym łączącym Kraków z Opawą. W miejscu, gdzie szlak schodził z pagórków w zabagniony teren rzeki Mlecznej wzniesiono punkt kontrolny i celny, w postaci wieży wartowniczej na warownym kopcu, ów kopiec i osiedle koło niego powstałe stały się zarodkiem późniejszego miasta. Układ przestrzenny miasta był typowy dla wszystkich miast nowoustrojowych: regularny plan miasta, kwadratowy rynek, czyli plac targowy otoczony domami, od rynku rozgałęziają się pod kątem prostym ulice. Miasteczko, aż do pożaru w 1847 roku było drewniane. Wyjątek stanowił kościół pw. św. Bartłomieja wzniesiony w 1768 r. i kilka kamienic przy rynku. W 1517 roku Bieruń stał się częścią Wolnego Pszczyńskiego Państwa Stanowego. Król czeski Ferdynand I, przyznał tytuł Wolnego Pana magnatom węgierskim z rodziny Turzonów. Przedstawiciele owego rodu podarowali miastu w 1525 roku browar oraz rozwinęli na terenie Bierunia gospodarkę rybną. W 1536 rozbudowano okoliczne stawy, tworząc Wielki Staw Bieruński. W tamtych czasach był to jeden z największych tego typu obiektów na Śląsku. Staw osuszono w XIX wieku, a o jego istnieniu świadczy istniejąca po dziś dzień 1,5 kilometrowa grobel, która miała za zadanie chronić miasto przed zalaniem.
Od połowy XVIII wieku istniała w mieście Żydowska Gmina Wyznaniowa, która od 1812 roku posiadała bożnicę i zachowany do dziś cmentarz.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Z Bierunia wywodzi się wiele ludowych podań, które mówią o „Utopcach″. Można nazwać to nawet małą mitologią. Ludowe opowieści mówią o duchach zrzuconych z nieba, które zamieszkiwały tereny zwane „żabim krajem″, czyli powierzchnie dzisiejszego powiatu bieruńsko-lędzińskiego. Powiat swą nazwę zawdzięcza występującym licznym mokradłom. Według legend także Wielki Staw Bieruński zamieszkiwały „Utopce″, które potrafiły przyjmować różne postacie zwierząt, ludzi, półludzi oraz elementów przyrody, a lokalnej społeczności czyniły przeróżne żarty.
Źródło: peuk.fiiz.pl
