Osada w Biskupinie

Stanowisko archeologiczne w Biskupinie – położone jest na terenie należącym do wsi Biskupin w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie żnińskim, w gminie Gąsawa (na Pojezierzu Gnieźnieńskim). Odkrycie osady było jednym z najważniejszych wydarzeń w dziejach polskiej i europejskiej archeologii.

Osada obronna kultury łużyckiej

Osada w Biskupinie wiąże się z kręgiem kulturowym kultury łużyckiej, trwającym od środkowej epoki brązu, od ok. XIV w. p.n.e., po wczesną epokę żelaza, czyli do ok. V w. p.n.e. Kultura łużycka to pojęcie archeologiczne, przez które różni badacze rozumieli odmienne grupy etniczne – Germanów, Słowian lub Ilirów. Sprawa przynależności etnicznej Biskupina była wykorzystywana dla celów ideologicznych w sporach dotyczących praw różnych narodów do ziem dzisiejszej Polski. Obecnie powszechnie przyjmuje się za fakt, że przynależności etnicznej kultury łużyckiej, podobnie jak i większości innych pradziejowych kultur archeologicznych, bezdyskusyjnie ustalić się nie da.

Na podstawie badań elementów konstrukcyjnych osiedla (drewnianych bali; zob. dendrochronologia) stwierdzono, że 50 % użytych do budowy grodu drzew dębowych ścięto w 748 roku p.n.e. Gród założono na podmokłej wyspie na jeziorze Biskupińskim (obecnie półwysep), o kształcie w przybliżeniu owalnym i powierzchni ok. 2 ha (w obrębie wałów mieściło się ok. 1,3 ha powierzchni). Wyspa wznosiła się 0,8 – 1,2 m ponad wody otaczającego jeziora. Gród biskupiński był zasiedlony przez 150 lat.

Na terenie osady znajdowało się ok. 106 domostw, o wymiarach przeciętnie ok. 8 × 10 m, usytuowanych rzędowo wzdłuż moszczonych drewnem 11 ulic, o szerokości ok. 2,5 m każda. Ocenia się, że w osadzie mieszkać mogło od 800 do 1000 osób. Osada otoczona była skrzynkowym wałem drewniano-ziemnym o długości 640 m, szerokości 3 m i domniemanej wysokości do 6 m, w którym znajdowała się brama wjazdowa. Gród otoczony był falochronem o szerokości od 2 do 9 m, zbudowanym z ukośnie wbitych pali.

Regularny schemat zabudowy grodu biskupińskiego powtarza się również w przypadku innych grodów kultury łużyckiej z wczesnej epoki żelaza (np. Sobiejuchy, Smuszewo, Izdebno na Pałukach, Jankowo na Kujawach czy Biehla w Saksonii).

Przyczyny budowy grodów obronnych o regularnej wewnętrznej zabudowie szeregowej przez ludność kultury łużyckiej są przedmiotem dyskusji naukowców, nie zakończonej wnioskami konkluzywnymi. Z punktu widzenia ekonomicznego zamieszkiwanie ludności rolniczej w zamkniętej przestrzeni grodu otoczonego wodą lub podmokłymi obszarami nie jest racjonalne. W literaturze przedmiotu pojawiły się zatem co najmniej trzy próby wyjaśnienia tego fenomenu:

1. zagrożenie ze strony ludów koczowniczych – Kimerów i Scytów;
2. walki wewnątrzplemienne;
3. chęć naśladownictwa miast greckich, z którymi społeczności kultury łużyckiej mogły się zapoznać dzięki dalekosiężnej wymianie handlowej organizowanej przez kolonie greckie.

Podobnie nieznana jest przyczyna upadku Biskupina i innych grodów tego typu. W tej kwestii przedstawiono również kilka konkurencyjnych hipotez:

• zniszczenie grodów przez Scytów (rzeczywiście niektóre grody zostały spalone, w niektórych znaleziono też groty od strzał scytyjskich);
• podniesienie się poziomu wód w jeziorach w związku z pogorszeniem klimatu;
• wyeksploatowanie środowiska naturalnego wokół grodu i konieczność przeniesienia się na inne tereny.

Osada w Biskupinie przedstawia koncepcję zwartej, obronnej zabudowy i jest przykładem myśli protourbanistycznej.

Osadnictwo w Biskupinie
Obszar Pałuk, na którym znajduje się Biskupin został ukształtowany przez lodowiec skandynawski, który wyżłobił w czasie ostatniego zlodowacenia liczne doliny. Od północy naturalną granicę Pałuk stanowi Puszcza Notecka, południową granicą jest rzeka Wełna.

Najstarszymi pozostałościami na terenie Biskupina są obozowiska łowców reniferów sprzed 10 tysięcy lat (górny paleolit), a także neolityczne domostwa pierwszych rolników, położone na wschód od osady łużyckiej, interpretowane obecnie jako osada neolityczna z 4 tys. p.n.e. Ciekawym obiektem jest tzw. kraal z wczesnej epoki brązu, otoczony systemem rowów.

Pierwotna łużycka osada obronna została opuszczona w VI wieku p.n.e. z powodu podniesienia się poziomu wody w jeziorze Biskupińskim wskutek zmian klimatycznych i wyeksploatowania środowiska naturalnego (drewno, erozja gleb). W V i IV wieku p.n.e. powstała na jej miejscu osada otwarta. Ludność Biskupina zajmowała się rolnictwem, rybołówstwem, zbieractwem i rzemiosłem (garncarstwo, tkactwo).

Na zachód od osady łużyckiej we wczesnym średniowieczu funkcjonowały grody i tzw. wioska wczesnopiastowska (VIII w. – XI wiek). Ostateczny upadek Biskupina wiąże się ze wzrostem znaczenia Piastów. W XI wieku obszary te należały do biskupstwa gnieźnieńskiego, o czym mówi bulla papieża Innocentego II (1136).

Rekonstrukcja, popularyzacja i edukacja w Biskupinie
Gród w Biskupinie jest jednym z nielicznych stanowisk archeologicznych w Polsce zawierających pełnowymiarowe rekonstrukcje wału obronnego, falochronu, bramy, ulic i budynków mieszkalnych. Rekonstrukcje te są cyklicznie wymieniane na nowe w związku z potrzebą ich aktualizacji w wyniku dokonania nowych ustaleń naukowych.

Oprócz rekonstrukcji w Biskupinie znajduje się muzeum, a w każdym trzecim tygodniu września odbywa się tam festyn biskupiński, obejmujący prezentacje eksperymentalne i pokazy odtwórcze. Biskupin jest też jednym z dwóch istniejących w Polsce laboratoriów konserwacji drewna mokrego wydobytego ze stanowisk archeologicznych oraz ośrodkiem archeologii eksperymentalnej.

Skansen archeologiczny w Biskupinie stanowił plan dla różnych realizacji filmowych. Kręcono tu ujęcia do filmów Jerzego Hoffmanna Ogniem i mieczem, Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem.

Z okazji 85. rocznicy odkrycia Biskupina Google przygotował Doodle. Na stronie głównej wyszukiwarki można było zobaczyć grafikę bramy głównej Biskupina.

Źródło: wikipedia.pl