Zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym w Kórniku

"Kórnik - zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym - nekropolią właścicieli" został uznany za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 czerwca 2011 roku.
Istniejąca od czasów średniowiecza rezydencja, będąca w swej historii w posiadaniu kilku znakomitych rodów możnowładczych - wraz z założeniem parkowym i kościołem parafialnym - nekropolią właścicieli majątku, tworzą zespół o spójnym artystycznie charakterze. Umiejscowiony na tle Jeziora Kórnickiego, otoczony fosą zamek otrzymał swój obecny neogotycki kształt w połowie XIX wieku, stając się obiektem o oryginalnym i powszechnie rozpoznawalnym wizerunku. Dopełnieniem malowniczo osadzonej w krajobrazie architektury jest jej bogate wyposażenie. Zaprojektowane w stylu orientalnym wnętrza wypełniają liczne zbiory gromadzone przez konesera sztuki i bibliofila Tytusa Działyńskiego, który stworzył tu rodzaj Museum Polonicum. Przekazanie go razem z całym majątkiem ziemskim na użytek narodowi przez ostatniego właściciela, Władysława Zamoyskiego, było zwieńczeniem działań na rzecz krzewienia nauki i kultury prowadzonych przez poprzedników.

Kórnik jest doskonałym ucieleśnieniem romantycznej wizji siedziby arystokratycznej, właściwej dla XIX-wiecznej polskiej kultury, która łączy potrzebę upamiętnienia swego rodu z ambicjami o charakterze patriotycznym, przejawiającymi się w kolekcjonowaniu narodowych pamiątek i czynieniu z własnej rezydencji swoistej oprawy dla nich. Kulturotwórcza rola miejsca kontynuowana jest dziś przez Polską Akademię Nauk - opiekuna działającej tu biblioteki i muzeum.

Zamek kórnicki w swojej strukturze zachował elementy z różnych faz historii obiektu. Do najstarszych z nich należą: pierwotne posadowienie na palach na wyspie otoczonej fosą, gotyckie przyziemia i dolna część baszty wschodniej, duże partie ścian pierwszej kondygnacji, a także droga dojazdowa od południa. Barokowy pałac Teofili z Działyńskich przetrwał w układzie trzytraktowym i rozplanowaniu poszczególnych wnętrz. Z tego czasu pochodzą: taras, most i fronton rezydencji skierowany ku Kórnikowi. XIX-wieczne przekształcenie pałacu w zamek o cechach angielskiego neogotyku wpłynęło na nieznaczne poszerzenie budowli. Dodano ryzalit południowy ozdobiony łukiem o kształcie nawiązującym do architektury indyjskiej, oranżerię (niezachowaną) w przyziemiu, baszty w narożach i galeryjki po bokach. Główne wejście znajduje się od strony północnej. Prowadzi do niego murowany trójprzęsłowy most. Ogromne potrójne okno na osi elewacji zwieńczono łukiem Tudora. Okrągła baszta w płn.-wsch. narożniku różni się od pozostałych - wykonana z czerwonej cegły kontrastuje z otynkowaną i delikatnie boniowaną resztą murów.

Wnętrza zamku kryją unikatowe eksponaty, m.in.: obrazy, rzeźby, kolekcje numizmatyczne, militaria, meble, porcelanę i srebra. Szafy służące ich wyeksponowaniu, jak również elementy wystroju - posadzki, drzwi i portale, balustrady, sztukaterie na stropach - projektował Tytus Działyński z żoną Celiną z Zamoyskich Działyńską, opierając się na licznych wzornikach architektonicznych, z których czerpali motywy z różnych kultur i stylów. Najokazalszym pomieszczeniem jest Sala Mauretańska, nawiązująca do Dziedzińca Lwów w Alhambrze, początkowo przeznaczona na bibliotekę, później na salę muzealną, w której eksponowana jest do dziś kolekcja pamiątek narodowych. Jej bogaty program heraldyczny odnosi się do ziem polskich i od Polski zależnych z czasów jej największego terytorialnego zasięgu. Kasetonowy sufit w Sali Jadalnej zdobi 71 herbów wymienionych przez Jana Długosza uczestników bitwy pod Grunwaldem. W pokoju pod wieżą znajdują się zbiory etnograficzne i przyrodnicze przywiezione przez Władysława Zamoyskiego z Australii i Oceanii.

Kościół ma formę trójnawowej, czteroprzęsłowej hali. Przęsło prezbiterialne wydzielone jest parą filarów i otoczone obejściem. Od południa przylega do korpusu kaplica grobowa Górków, od północy zakrystia (ob. kaplica Serca Pana Jezusa) z kryptą grobową Zamoyskich. Neogotycka fasada ozdobiona jest wielopolowym oknem angielskiego typu, ażurową rozetą i ostrołukowymi blendami. Po obu jej stronach stoją neogotyckie dzwonnice-bramy. We wnętrzu, obok cennego wyposażenia, znajdują się płyty nagrobne i epitafia członków rodów - właścicieli Kórnika: Górków, Działyńskich i Zamoyskich.

Park - arboretum o powierzchni 36 ha ma układ ścieżek wytyczony w XIX wieku. Wielka aleja dojazdowa, prowadząca do zamku od południa po średniowiecznej grobli, do miejsca gdzie kończył się barokowy ogród obsadzona jest starymi lipami. W dobudowanym przez Tytusa Działyńskiego do altany ogrodowej budynku biblioteki mieści się dzisiaj Muzeum Dendrologiczne. Z trzech neogotyckich bram parku zaprojektowanych przez Celinę Działyńską zachowała się tylko jedna.

Na północ od zamku rozciąga się przedzamcze - od XVIII wieku dziedziniec paradny z oficynami; ok. 300m na południe znajduje się zespół folwarczny Prowent. Spośród zabudowań Prowentu, do których należy m.in. kuźnia, spichrz, browar, gorzelnia, na uwagę zasługuje barokowa oficyna, tzw. „Dom pod Kasztanami” - miejsce urodzenia poetki Wisławy Szymborskiej.

Źródło: zabytek.pl