Gród wczesnopiastowski w Gieczu

Wczesnośredniowieczny gród w Gieczu został wzniesiony w samym centrum terytorium określanego jako Gnezdun Civitas stanowiącego punkt wyjścia formujących się w ciągu X wieku podstaw terytorialnych monarchii wczesnopiastowskiej. Jako jeden z głównych ośrodków władzy państwowej odgrywał przez długi czas ważną rolę polityczną, militarną, administracyjną, gospodarczą i religijną. Duże znaczenie, jakie przypisywali grodowi pierwsi Piastowie odzwierciedla m.in. zapis w Kronice Polskiej Galla Anonima, w której dziejopis, opisując siły zbrojne Bolesława Chrobrego, wymienił Giecz obok Poznania, Gniezna i Włocławka jako ośrodek, skąd pochodziła znaczna część wojowników księcia w liczbie 300 pancernych i 2000 tarczowników. Militarne i strategiczne znaczenie miejsca, mającego od południa bronić dostępu do Gniezna i Poznania, potwierdza też, umieszczony w Kronice Czeskiej Kosmasa, obszerny opis zajęcia grodu przez księcia czeskiego Brzetysława I podczas jego najazdu na Wielkopolskę (1038). Specjalne miejsce Giecza w strukturze państwa piastowskiego miało swoje odbicie również w ustanowieniu go w XI wieku centralnym ośrodkiem rozległej kasztelanii, funkcjonującej przez cały czas wczesnego średniowiecza. Do prężnego rozwoju gospodarczego grodu przyczyniło się niewątpliwie jego korzystne położenie w pobliżu krzyżowania się dalekosiężnych szlaków handlowych. Giecza nie omijały ważne wydarzenia polityczne (m.in. zjazd książąt piastowskich w 1253 roku), a niebagatelne znaczenie, jakie miał w kościelnych strukturach administracyjnych, zostało przypieczętowane ustanowieniem gieckiego kościoła grodowego pw. św. Jana Chrzciciela kościołem tytularnym archidiakonatu poznańskiego większego (1298).

Miejsce, na którym powstał gród, odznaczało się niegdyś dużymi naturalnymi walorami obronnymi. Wzniesiono go na półwyspie nieistniejącego już dzisiaj jeziora o silnie rozbudowanej linii brzegowej. Przepływała przez nie niewielka rzeka Moskawa (Źrenica), będąca jednym z licznych dopływów Warty.

Na terenie grodziska znajduja się następujące obiekty:

• Palatium - przed końcem X wieku lub najpóżniej na przełomie X i XI stulecia w południowej  partii grodu zapoczątkowano budowę książęcego palatium. Odsłonięta w latach 1949-1961 korona fundamentów tego założenia wykreśliła plan zorientowanej po osi wschód-zachód wyrażnie dwuczłonowej budowli. Większa jej część miała pięć pomieszczeń o niejednakowej powierzchni. Jej fundamenty sprzężone były od strony wschodniej z fundamentami kaplicy wykreślonej na planie rotundy. Długość całego kompleksu pałacowej, odpowiadająca średnicy rotundy. Długość całego kompleksu wynosi 47 m ( w tym część pałacowa 35 m ). Szerokość partii pałacowej , odpowiadająca średnicy rotundy , sięga 16 m. Fundamenty zbudowano z dwóch warstw dużych kamieni narzutowych łączonych szarozielonkawą tłustą gliną. Koronę dodatkowo wyrównano mniejszymi kamieniami otoczkowymi. Głębokość wkopu fundamentowego w miejscach przebadanych wynosiła ok. 60 cm. Szerokość fundamentów część pałacowej (zarówno muru obwodowego, jak i murów podziału wewnętrznego) wynosi ok.. 2 m. Szersza od nich była ława fundamentowa kaplicy sięgająca 3 m.inwestycję tę przerwano już na poziomie fundamentów , o czym świadczy brak jakichkolwiek śladów rumowiska naziemnych elementów konstrukcyjnych.Pierwotny, imponujący projekt został zredukowany do drewnianej kaplicy posadowionej na fundamentach nigdy nie wzniesionej kamiennej rotundy. Najprawdopodobniej funkcjonowała ona do czasu spalenia grodu przez księcia czeskiego Brzetysława (1038).
• Kościół Grodowy - wzniesiony na początku XI wieku w północnej części grodu kościół (być może już wówczas pod wezwaniem św. Jana chrzciciela), którego budowę poprzedzała nierozpoznana jeszcze akcja budowlana, w swoim pierwotnym kształcie był założeniem jednonawowym. Nawa o długości ok.. 19 m i szerokości 11 m zakończona była półkolistą apsydą o promieniu równym odcinkowi ok.. 2,5 m. Do pierwotnej koncepcji architektonicznej budowli należało interesujące i unikatowe na ziemiach polskich rozwiązanie jej części wschodniej w postaci wyniesionego chóru oraz znajdującej się pod nim krypty, której forma wskazuje jednoznacznie na jej przeznaczenie ( kult relikwii). Najprawdopodobniej jeszcze w czasach monarchii wczesnopiastowskiej dobudowano do ściany zachodniej nawy potężny trójczłonowo masyw złożony z dwóch okrągłych wież flankujących od północy i południa kwadratowe pomieszczenie międzywieżowe. W pózniejszym czasie , w okresie kasztelańskim , skupiono się na rozbudowie części. Wschodniej świątyni. Lico ściany wschodniej kościoła(łącznie z półkolem apsydy) otoczono ściśle doń przylegającym murem kontynuującym swój bieg w kierunku południowo-wschodnim stanowiącym z pewnością fragment większej, nierozpoznanej do tej pory całości.Kościół grodowy w Gieczu, mimo, że nie do końca jeszcze rozpoznany, stanowi bardzo ważny poznawczo obiekt. Można w nim wyśledzić krzyżujące się ze sobą wpływy budownictwa zachodniej i południowej Europy. Cechujące tę budowlę oryginalne, nieznane dotąd w najwcześniejszej architekturze murowanej ziem polskich, rozwiązania architektoniczne poszerzają bazę materiałową do badań nad źródłami jej inspiracji umożliwiając nowe spojrzenie na początki piastowskiej architektury murowanej.
• Romański kościół parafialny p.w. św. Mikołaja i Wniebowzięcia NMP - znajdujący się na wschodnim brzegu jeziora na terenie osady połączonej z grodem ok. 6-metrowej szerokości mostem został wzniesiony pod koniec XII w. lub na przełomie XII/XIII stulecia. Zbudowana z kostki granitowej świątynia jest obiektem jednonawowym, z krótkim przęsłem prezbiterialnym zakończonym półkolistą apsydą. Jej wnętrze, co ujawniły prace wykopaliskowe, kryje relikty wcześniejszego kościoła. Znacznie mniejsza od stojącej obecnie starsza budowla, powstała w 2. poł. XI w. była obiektem jednonawowym, o prostokątnej nawie, zakończonej od wschodu apsydą na poziomie fundamentów odznaczającą się zarysem podkowiastym. Najprawdopodobniej w partii muru naziemnego apsyda była półkolista (podkowiasta?). Niewykluczone jest również ewentualne wzniesienie jej na planie prostokąta. Starszy kościół był zorientowany idealnie po linii późniejszej świątyni, z nieznacznym przesunięciem na północ w stosunku do młodszej budowli. Jego fundamenty wykorzystano częściowo do wzniesienia późniejszej świątyni, której mury naziemne miejscami posadowiono bezpośrednio na nich.Na uwagę zasługuje pozyskany podczas badań bogaty zbiór numizmatyczny obejmujący 698 monet oraz liczmanów (obejmujący szeroki zakres chronologiczny od poł. XII do końca XVIII w.), co stawia kościół św. Mikołaja w Gieczu na pierwszym miejscu w Polsce pod względem odkrytych numizmatów „kościelnych”.

Źródło: lednicamuzeum.pl