Kościół pw. św. Ducha w Bytomiu (kaplica)
462/56 z 02.11.1956; 1146/70 z 07.12.1970
Kościół jest świątynią filialną rzymskokatolickiej parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Kościółek reprezentuje styl barokowy i jest murowany. Posiada 1 kondygnację o wysokości 12 m. Ściany zewnętrzne tworzą ośmiobok foremny o boku 7 m. Kubatura kościoła wynosi wraz z przedsionkiem 3 422 m³. Wewnątrz, na wysokości 6 m, znajduje się obwodowa galeria wykonana w formie sklepionych kopuł typu klasztornego. Na sklepieniach, podtrzymywanych przez 4 filary, spoczywa część kopuły, która jest przesklepiona cegłą.
Kościółek jest zwyczajny w swoim zewnętrznym wyglądzie, natomiast wewnątrz skrywa prawdziwy skarb – jedyny zachowany w Bytomiu zespół barokowego wystroju wnętrza. Monumentalny, silnie przezłocony ołtarz wielki z trzynastoma pełnoplastycznymi figurami Maryi i Apostołów przedstawia zesłanie Ducha Świętego. Jego autorem jest Jan Solski, XVIII-wieczny snycerz pracujący między innymi dla klasztoru jasnogórskiego. W kościołku znajduje się ponadto barokowa ambona.
Ponadto wewnątrz na uwagę zasługują organy firmy Ed. Horn Breslau z 1875 r., które poddano restauracji w 2007 r. Renowację przy zachowaniu techniki budowy organów z XIX w. wykonał Romuald Reiss. Instrument znajduje się na murowanym chórze nad wejściem do kościoła. W jego wnętrzu zachował się napis: Ed. Horn Orgelbaumeister in Breslau 1875 r. Na tylnej części szafy organowej ocalały ręczne adnotacje organistów, z których najstarsza pochodzi sprzed I wojny światowej, a ostatnia z 1990 r. – roku, w którym organy zagrały po raz ostatni przed renowacją. Prospekt trójwieżyczkowy jest stylizacją neobarokową z XIX w. Wieżyczka centralna jest wyższa od skrajnych – wszystkie trzy wieżyczki piszczałkowe mają postać trzech półkolistych ryzalitów, między którymi umieszczone są dwa niższe, symetryczne, prostokątne pola piszczałkowe. Prospekt jest marmoryzowany i złocony złotem karatowym, a klawiatura została wykonana z kości bawolej i hebanu.
Źródło: peuk.fiiz.pl
W 1299 r. książę bytomski Kazimierz założył za murami miasta w pobliżu bramy Krakowskiej szpital Miechowitów, prowadzony przez zakon Bożogrobców, którzy już wcześniej osiedlili się w Chorzowie. Wówczas także wzniesiona została pierwsza, drewniana, kaplica pw. św. Ducha.
W 1721 r. proboszcz chorzowski, ks. Stanisław Stępkowski, wzniósł utrzymaną w stylu barokowym, na planie ośmioboku, nową kaplicę Świętego Ducha. Obecny kościółek wzniesiono w 1721 r.
Przed II wojną światową zaproponowano cztery projekty rozbudowy kościoła. Wspólną ich cechą był pomysł dobudowania nawy w kierunku północnym (przez co kościół straciłby zorientowanie) i przerobienie obecnego kościoła na prezbiterium nowo powstałej świątyni. Niestety nie doszło do realizacji żadnego z tych projektów.
W latach 1941–1946 przy kościele funkcjonowała kuracja pw. Ducha Świętego, a jej terytorium wydzielono z parafii Wniebowzięcia NMP i św. Jacka.
Po wieloletniej przerwie kościół spełnia z powrotem funkcje sakralne. Jest to jedyny bytomski kościół, w którym sprawowana jest przynajmniej co tydzień msza w formie nadzwyczajnej rytu rzymskiego w diecezji gliwickiej (ryt rzymski, tzw. przedsoborowy lub trydencki). To także jedyny kościół miasta, który pozostał cały czas katolicki (nie był zajęty przez protestantów).
Źródło: peuk.fiiz.pl
W kaplicy pw. Ducha Św. szpitala Miechowitów – na miejscu, w którym stoi dziś kościół św, Ducha, msze św. odprawiał nuncjusz apostolski Hipolit Aldobrandini, późniejszy papież Klemens VIII.
Kościółek jest ogólnodostępny. W sprawie jego zwiedzania należy się kontaktować z kancelarią parafialną parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
