Izba muzealna "Schron dowodzenia w Chorzowie"

Izba muzealna Schron dowodzenia w Chorzowie to jeden z najcenniejszych i najlepiej zachowanych obiektów polskiej architektury militarnej z okresu międzywojennego. Położony na terenie Parku Redena (Góry Wyzwolenia), ten dwukondygnacyjny schron sztabowy to unikatowy przykład tzw. polskiej szkoły fortyfikacji, którego historia i konstrukcja stanowią wyjątkową wartość historyczną i techniczną.

Geneza budowy i znaczenie strategiczne

Decyzja o budowie umocnień w rejonie Katowic i Chorzowa zapadła w latach 20. XX wieku z inicjatywy marszałka Józefa Piłsudskiego. Po dojściu Adolfa Hitlera do władzy w Niemczech, zagrożenie militarne wzrosło, co skłoniło Polskę do rozpoczęcia budowy linii stałych fortyfikacji znanej jako Obszar Warowny „Śląsk”.

W latach 1937–1938 w Chorzowie powstał schron dowodzenia, który miał pełnić rolę sztabu pułku fortecznego. Obiekt ten był centrum dowodzenia jednostkami obsadzającymi schrony bojowe i artyleryjskie. W sierpniu 1939 r. stanowisko dowodzenia pełnił w nim płk Wacław Klaczyński, a szefem sztabu był mjr Adam Szydłowski. Tuż przed wybuchem wojny w jego pobliżu stacjonowały kompanie ochrony, łączności i zaplecza logistycznego.

Wojenne i powojenne losy obiektu

2 września 1939 r., na rozkaz dowódcy Armii „Kraków”, schron został opuszczony. W okresie okupacji służył jako schron przeciwlotniczy dla niemieckich urzędników. W latach 50. XX wieku został zaadaptowany jako obiekt ochrony cywilnej przed bronią masowego rażenia – dobudowano poternę oraz dodatkowe drzwi zabezpieczające.

Przez lata schron był niemal całkowicie zasypany. Dopiero w 2009 roku rozpoczęto jego stopniową rekonstrukcję, zakończoną w 2012 roku. Dzięki staraniom stowarzyszenia Pro Fortalicium obiekt zyskał nowe życie jako izba muzealna i jest dziś udostępniony zwiedzającym.

Architektura i rozwiązania techniczne

Schron wzniesiono na planie prostokąta, z charakterystycznym, wysuniętym skrzydłem południowo-wschodnim. Obiekt został zbudowany w klasie odporności „D”, w technologii żelbetowej, typowej dla ówczesnych polskich umocnień. Posiada trzy wyjścia zapasowe, w tym jedno ukryte w poternie oraz kolejne zlokalizowane w ścianie północno-zachodniej i południowo-wschodniej.

Do szczególnych cech schronu należą zaokrąglone narożniki, nadwieszony strop chroniący wejścia oraz zastosowanie stalowej siatki przeciwodpryskowej i posadzek z terakoty – niespotykanych w innych schronach tej klasy. Wnętrza podzielono na część sztabową (górna kondygnacja) i zaplecze techniczne oraz mieszkalne (dolna kondygnacja).

Wnętrze i funkcje dawniej i dziś

W schronie znajdowały się m.in. izba dowódcy, izba oficerska, pomieszczenia filtrowentylacyjne, maszynownia oraz pokój operacyjny. Dolna kondygnacja mieściła izbę łączności i kwatery załogi. Do komunikacji wewnętrznej służyła klatka schodowa oraz awaryjne zejście zaopatrzone w stalowe klamry.

Obiekt wyposażono w elektryczność, wentylację mechaniczną i zaawansowaną instalację filtrowentylacyjną, a także sieć telefoniczną zapewniającą kontakt z pozostałymi punktami linii obrony. Część tych instalacji została dziś odtworzona, podobnie jak niektóre pomieszczenia, które zyskały nowy muzealny charakter.

Muzeum i opieka stowarzyszenia Pro Fortalicium

Dzięki zaangażowaniu członków stowarzyszenia Pro Fortalicium schron dowodzenia został uratowany przed całkowitym zniszczeniem i udostępniony społeczeństwu jako izba muzealna. Można tu zobaczyć nie tylko odtworzone pomieszczenia sztabowe i techniczne, ale również ślady oryginalnego farbomaskowania, co stanowi wyjątkową atrakcję dla pasjonatów historii i militariów.

Obiekt pełni dziś ważną rolę edukacyjną, przybliżając historię wojskowości i polskich przygotowań obronnych w latach 30. XX wieku. Jego unikatowość polega również na tym, że jest to jedyny tego typu schron sztabowy wybudowany w Polsce w okresie międzywojennym.

Podsumowanie

Izba muzealna Schron dowodzenia w Chorzowie to nie tylko unikatowe miejsce pamięci historycznej, ale także cenny zabytek polskiej inżynierii wojskowej. Dzięki staraniom pasjonatów historii wojskowości, dziś każdy może odkryć tajemnice tego fascynującego obiektu i zanurzyć się w realia II Rzeczypospolitej w przededniu wojny.

Źródło: profort.org.pl / zabytek.pl