OWŚ - Schron dowodzenia w Chorzowie

Schron dowodzenia w Chorzowie to wyjątkowy zabytek architektury militarnej, który stanowi przykład osiągnięć tzw. polskiej szkoły fortyfikacji. Został wzniesiony jako strategiczny punkt dowodzenia w ramach Obszaru Warownego „Śląsk” – rozbudowanego systemu umocnień mającego zabezpieczyć południowo-zachodnie rubieże II Rzeczypospolitej. To jedyny tego typu obiekt wybudowany na ziemiach polskich w okresie międzywojennym, który przetrwał do dziś w tak dobrym stanie.

Tło historyczne budowy

Decyzja o budowie umocnień wokół Katowic i Chorzowa zapadła w latach 20. XX wieku z inicjatywy marszałka Józefa Piłsudskiego. Prace przy wznoszeniu pierwszych schronów rozpoczęto w 1933 roku, tuż po dojściu Hitlera do władzy i wzroście zagrożenia niemiecką agresją. Schron dowodzenia powstał w latach 1937–1938 jako miejsce pracy sztabu pułku fortecznego.

Tuż przed wybuchem wojny, w sierpniu 1939 roku, w obiekcie znajdowało się stanowisko dowodzenia płk. Wacława Klaczyńskiego, a jego zastępcą i szefem sztabu był mjr Adam Szydłowski. W pobliżu rozlokowano polowe zaplecze administracyjne i ochronne: kompanię sztabową, kompanię łączności i kompanię gospodarczą.

Losy schronu w czasie wojny i po 1945 roku

Schron został opuszczony 2 września 1939 roku na rozkaz dowódcy Armii Kraków. W czasie okupacji niemieckiej wykorzystywano go jako schron przeciwlotniczy dla okolicznych niemieckich urzędników i notabli.

W latach 50. XX wieku zaadaptowano obiekt do nowych warunków – jako miejsce ochrony przed ewentualnym atakiem z użyciem broni masowego rażenia. Dobudowano charakterystyczny zewnętrzny korytarz wejściowy – tzw. poternę – oraz zamontowano dodatkowe drzwi przeciwwybuchowe. Całość obiektu została zasypana ziemią, a w latach 90. zasypano także samo wejście.

Dopiero w 2009 roku rozpoczęto prace remontowe, które zakończono w 2012 roku. Dzięki nim obiekt odzyskał swoją historyczną formę i stał się izbą muzealną prowadzoną przez Stowarzyszenie Pro Fortalicium.

Lokalizacja i funkcje obiektu

Schron znajduje się w Parku Redena (Górze Wyzwolenia) w Chorzowie, w pobliżu ul. Parkowej. Jego lokalizacja została dobrana strategicznie – oddalony od bezpośredniej linii umocnień i głównego ognia artyleryjskiego, lecz z dogodnym dostępem do szosy katowickiej.

Zbudowano go na planie prostokąta z charakterystycznie wysuniętą ścianą południowo-wschodnią. Bryła obiektu została częściowo zagłębiona i obsypana ziemią dla lepszej ochrony. Ściany i strop wykonano z żelbetu w klasie odporności „D”. Strop nad górną kondygnacją wsparty jest na stalowych profilach i wzmocniony blachą stalową. Dodatkowo zastosowano siatki przeciwodpryskowe, szczególnie w miejscach narażonych na ostrzał.

Układ wewnętrzny i wyposażenie

Wewnątrz schronu znajdują się dwie kondygnacje połączone klatką schodową oraz dodatkowym zejściem z klamrami stalowymi. Górna kondygnacja mieściła pomieszczenia dowódcze, izbę oficerską, pokój operacyjny oraz pomieszczenia techniczne – maszynownię i komorę filtrowentylacyjną. Na dolnym poziomie znajdowały się izba łączności oraz kwatery załogi.

Obiekt posiadał pełne zaplecze techniczne: wentylację mechaniczną, instalację elektryczną (zasilaną z sieci miejskiej oraz przez agregat), telefoniczną sieć łączności oraz śluzę przeciwgazową. W części pomieszczeń zachowały się oryginalne posadzki z terakoty. Wnętrza zostały częściowo odtworzone, a w poternie zachowały się ślady oryginalnego farbomaskowania.

Wartość muzealna i obecna funkcja

Dziś schron dowodzenia to nie tylko unikalny zabytek techniki wojskowej, ale też żywa lekcja historii. Dzięki pracy członków Pro Fortalicium został udostępniony do zwiedzania jako izba muzealna. Obiekt służy popularyzacji wiedzy o obronności, historii regionu i polskich dokonaniach w dziedzinie inżynierii wojskowej.

W skali ogólnopolskiej jest to bezcenny przykład architektury militarnej z lat 30. XX wieku. Jego znaczenie wykracza poza lokalny kontekst – to miejsce, które symbolizuje determinację Polski w obliczu zagrożenia wojennego i świadczy o wysokim poziomie technicznym międzywojennych konstrukcji fortecznych.

Źródło: profort.org.pl / zabytek.pl