Zespół młyński w Gryficach
A-291 z 2006-12-07
Przykład XIX-wiecznego zespołu młyńskiego, ulokowanego na rzece Redze, na miejscu historycznie potwierdzonych (od XIV w.) młynów wodnych. Zespół o historycznej kompozycji przestrzenno-architektonicznej, z zabytkową zabudową, urządzeniami hydrotechnicznymi oraz kompletnym wyposażeniem linii technologicznej z lat 10-20. XX w.
Zespół młyński zlokalizowany jest we wschodniej części układu staromiejskiego, bezpośrednio nad rzeką Regą - wzdłuż ul. Młyńskiej oraz na wyspie.
W skład zabytkowego zespołu zabudowy wchodzą: młyn właściwy (przy nurcie rzeki), dom młynarza (przy ul. Młyńskiej), spichlerz - magazyn oraz budynki gospodarcze (na wyspie). Integralnym elementem zespołu są historyczne i współczesne urządzenia hydrotechniczne, które stanowią ekspozycję dla przemysłowej architektury: jaz stały - przelewowy, jaz na kanale ulgi - trójdzielny, wlot na turbinę - komory z zastawkami, jaz na kanale młyńskim - czterodzielny, przepławka dla ryb - betonowa, sześcio-komorowa.
Budynek młyna wodnego to obiekt wielofazowy, wzniesiony w okresie poł. XIX - l. 20. XX w.; najstarsze elementy zachowały się w piwnicy oraz na dolnych kondygnacjach. Obiekt charakteryzuje się nieregularnym rzutem (w kształcie litery „L”) oraz rozczłonkowaną bryłą o zróżnicowanych kształtach dachu; całość odzwierciedla funkcjonalny układ pomieszczeń. Budynek składa się z kilku murowanych części: młyna właściwego, mieszarni, komór zasobowych (na trzech kondygnacjach), magazynu gotowych produktów, czyszczarni oraz warsztatu. Kondygnacje nakryte stropami drewnianymi, (belkowe nagie), wspartymi na dwóch rzędach słupów z podciągami. Więźby dachowe o konstrukcji krokwiowo-kleszczowej (nad młynem właściwym) z podporami stolcowymi i krokwiowo-płatwiowej ze stolcami (nad czyszczarnią). Forma architektoniczna oraz wystrój elewacji są typowe dla obiektów przemysłowych z przełomu XIX i XX wieku i opiera się na rytmicznych podziałach osiowych (z historyczną stolarką okienną), akcentowanych prostymi lizenami oraz metalowymi kotwami; całość tynkowana na gładko. W młynie zachowało się historyczne urządzenia i maszyny linii technologicznej, o ok. 100 letnie metryce; m.in.: turbiny „FRANCISA”, mlewniki walcowe firmy „MIAG” i „WETZIG”, komory mączne, szafa aspiracyjna, odsiewacze poziome, wagi, sortowniki.
Magazyn zbożowy (spichlerz) - dwufazowy, wzniesiony ok. poł. XIX w. (w konstrukcji ryglowej), przemurowany w l. 30. XX w. Budynek zachował oryginalną formę architektoniczną oraz kształt dachu, co potwierdzają widoki miasta od kon. XIX w. Był to klasyczny spichlerz, pierwotnie podłogowy, a po przebudowie - komorowy, służący do przechowywania zboża na potrzeby produkcyjne, z urządzeniami do ważenia i wstępnego czyszczenia. Budynek założony na palnie prostokąta, o zwartej (dwukondygnacyjnej) bryle, podpiwniczony, z użytkowym (dwupoziomowym) poddaszem w obrębie dachu mansardowego. Z pierwotnego budynku zachowały się kamienno-ceglane ściany piwnicy, drewniane stropy belkowe nagie oraz więźba dachowa. Nowe, ceglane ściany obwodowe są opięte licznymi, metalowymi kotwami, które łączą się z konstrukcją wewnętrznych komór. Elewacje charakteryzują się rytmicznymi podziałami osiowymi, dzielone prostymi i pilastymi gzymsami. Wnętrze budynku podzielone jest na dwie części: zachodnia - z ośmioma komorami, wschodnia - o charakterze magazynowym (podłogowym), z urządzeniami do ważenia, czyszczenia i transportu zboża.
Dom mieszkalny (młynarza) wybudowany w 1909 r., wkomponowany pierwotnie w zwartą pierzeję zabudowy ulicy. Budynek w typie małomiasteczkowej kamieniczki, o historyzującym wystroju elewacji. Dom o nieregularnym (trapezowatym) rzucie, dwukondygnacyjny, częściowo podpiwniczony, nakryty dachem wielopołaciowym. Ściany murowane z cegły ceramicznej, tynkowane (w tym z boniowaniem). Stropy drewniane, belkowo-gliniane; w piwnicy ceramiczne odcinkowe. Więźba krokwiowo-kleszczowa z podporami stolcowymi; dach kryty dachówką zakładkową. Elewacje frontowe o regularnej kompozycji, akcentowane architektonicznym obramieniem otworów oraz gzymsami. Wnętrze w układzie dwutraktowym, asymetryczne, z przechodnimi pomieszczeniami; w części południowej był sklep.
Zespół młyński dostępny (widoczny) z kładki na rzece Redze oraz z ul. Młyńskiej i Parkowej. Wnętrze - po uzgodnieniu z właścicielem.
Źródło: zabytek.pl
Zespół budynków młyńskich i urządzeń hydrotechnicznych wybudowany został w okresie poł. XIX - lata 30. XX w. W poł. XIX młyn przejęła rodziną Zühlcke, która przyczyniła się rozbudowy i modernizacji budynków młyńskich i węzła wodnego, a także była właścicielem prawa wodnego do zakola rzeki Regi, stopnia wodnego i zalewowych łąk. Ówczesny zespół zabudowy składał się z: ryglowego budynku młyńskiego z kołami napędowymi, murowanej mieszarni z magazynem oraz ryglowego spichlerza na wyspie.
W 1892 r. wyburzono część starych (ryglowych) budynków oraz znacznie przemurowano i rozbudowano pozostałe części młyna, o czym świadczyła inskrypcja na ścianie południowej [18 O Z 92] - prace te zrealizował Otto Zühlcke. W 1 ćw. XX w. właścicielem młyna był Werner Zühlcke, który prowadził dalsze prace modernizacyjne. Pod kon. l. 20. XX w. młyn kupili Siegfierd i Herman Loepert, którzy w 1936 roku zostali wywłaszczeni na mocy ustaw norymberskich.
Po 1945 r. młyn został upaństwowiony i stanowił własność Państwowych Zakładów Zbożowych w Gryficach. Do kon. l. 90. XX w. młyn pracował w trybie ciągłym (na trzy zmiany), o maksymalnej wydajności ok. 70 ton na dobę, a napęd wodny zapewniały dwie turbiny o mocy 80 i 120 KM. Od 2003 r. Obecnie obiekt stanowi własność prywatną i pełni jedynie funkcję małej elektrowni.
Źródło: zabytek.pl
