Pozycja "Przyborów-Krzyżowa"
Pozycja ryglowa Przyborów umiejscowiona jest pomiędzy szczytami Łasek (868 m n.p.m.), Buławi Wierch (630 m n.p.m.), Zapadliska (790 m n.p.m.) od północy oraz szczytami Kiczora (752 m n.p.m.), Stryk (732 m n.p.m.), Przyborówka (882 m n.p.m.) od południa. Natomiast pozycja ryglowa Krzyżowa znajduje się pomiędzy szczytami Krzyżowa (725 m n.p.m.), Groniki (648 m n.p.m.) od zachodu oraz szczytami Kiczora (752 m n.p.m.), Stryk (732 m n.p.m.) od wschodu.
Do miejscowości Jeleśnia można dostać się drogą nr 945 z Żywca na kierunku do Korbielowa. Aby dotrzeć do wsi Przyborów należy w centrum miejscowości Jeleśnia skierować się w kierunku na Koszarawę i po drodze do tej miejscowości dotrzemy do wsi Przyborów. Natomiast aby dotrzeć do wsi Krzyżowa należy w centrum Jeleśni kierować się na Korbielów i na tej drodze będziemu mijać wieś Krzyżowa.
Istnieje możliwość dojazdu autobusami PKS oraz prywatnymi busami z Żywca.
| Państwo: | Polska |
| Województwo: | śląskie |
| Powiat: | żywiecki |
| Miejscowość: | Jeleśnia (wsie Przyborów i Krzyżowa) |
| GPS - Fort "Boruta": | N 49° 36' 27.59" E 19° 19' 16.61" |
| GPS - Fort "Kustroń": | N 49° 36' 20.55" E 19° 19' 47.01" |
| GPS - Fort "Szyling": | N 49° 36' 41.15" E 19° 21' 53.51" |
| GPS - Fort "Bernard": | N 49° 36' 54.15" E 19° 21' 50.72" |
| GPS - Fort "Rydz Śmigły": | N 49° 36' 41.15" E 19° 21' 53.51" |
Fort "Boruta"
Średniej wielkości schron bojowy o odporności C, położony na stoku wzgórza 757.
Posiada 2 strzelnice ckm, 4 strzelnice broni ręcznej, 2 zrzutnię granatów, 1 wyrzutnie rakiet oświetlających. Do ognia czołowego miał służyć ckm umieszczony w kopule pancernej (kopuły nie zamontowano). Wentylacja miała być napędzana silnikiem spalinowym lub zastępczo ręcznie. Oświetlenie miały zapewniać lampy naftowe umieszczone we wnękach ścian.
Stan osobowy: 1 oficer, 13 podoficerów i szeregowych.
Uzbrojenie: 3 ckm, 1 rkm.
Wymiary: 13,35 x 9,25 m
Fort "Kustroń"
Średniej wielkości schron bojowy o odporności C, położony na stoku wzgórza 757.
Posiada 3 strzelnice ckm, 3 strzelnice broni ręcznej, 1 zrzutnię granatów, 2 wyrzutnie rakiet oświetlających oraz 2 stanowiska do łączności optycznej. Do ognia czołowego miał służyć ckm umieszczony w kopule pancernej (kopuły nie zamontowano). Wentylacja miała być napędzana silnikiem spalinowym lub zastępczo ręcznie. Oświetlenie miały zapewniać lampy naftowe umieszczone we wnękach ścian.
Stan osobowy: 1 oficer, 17 podoficerów i szeregowych.
Uzbrojenie: 4 ckm, 1 rkm.
Wymiary: 16,0 x 10,5 m
Fort "Szyling"
Średniej wielkości schron bojowy o odporności C, położony na stoku wzgórza 757.
Posiada 1 strzelnicę armaty ppanc., 3 strzelnice ckm, 4 strzelnice broni ręcznej, 1 zrzutnię granatów, 4 wyrzutnie rakiet oświetlających oraz 1 stanowisko do łączności optycznej. Do ognia czołowego miał służyć ckm umieszczony w kopule pancernej (kopuły nie zamontowano). Wentylacja miała być napędzana silnikiem spalinowym lub zastępczo ręcznie. Oświetlenie miały zapewniać lampy naftowe umieszczone we wnękach ścian.
Stan osobowy: 1 oficer, 19 podoficerów i szeregowych.
Uzbrojenie: 1 armata forteczna ppanc. 37 mm wz. 38, 4 ckm, 1 rkm.
Wymiary: 16,35 x 12,0 m
Fort "Bernard"
Średniej wielkości schron bojowy o odporności C, położony po lewej stronie drogi Przyborów - Koszarawa.
Schron posiada 2 strzelnice ckm, 4 strzelnice broni ręcznej, 2 zrzutnie granatów, 1 wyrzutnie rakiet oświetlających. Do ognia czołowego miał służyć ckm umieszczony w kopule pancernej (kopuły nie zamontowano).
Stan osobowy (planowany): 1 oficer, 17 podoficerów i szeregowych.
Uzbrojenie: 3 ckm, 1 rkm.
Wymiary: 14,35 x 9,0 m
Fort "Rydz Śmigły"
Średniej wielkości schron bojowy o odporności C, zbudowany na stoku wzgórza 883.
Schron posiada jedną izbę bojową z 3 strzelnicami ckm, 3 strzelnice broni ręcznej, 2 zrzutnie granatów, 3 wyrzutnie rakiet oświetlających oraz stanowisko do łączności optycznej ze schronem "Bernard". Do ognia czołowego miał służyć ckm umieszczony w kopule pancernej (kopuły nie zamontowano).
Stan osobowy (planowany): 1 oficer, 18 podoficerów i szeregowych.
Uzbrojenie: 4 ckm, 1 rkm.
Wymiary: 14,25 x 9,5 m
W kwietniu 1939 roku do Żywca przybyła grupa wojsk inżynieryjno-saperskich, którą kierował mjr Wacław Śliwiński. W pierwszej kolejności rozpoczęto budowę kolei wąskotorowej ze stacji kolejowej w Jeleśni do placu składowania materiałów budowlanych w Krzyżowej. Równocześnie rozpoczęto w Krzyżowej budowę trzech schronów bojowych i innych umocnień na tym odcinku (stanowisk ckm, okopów, rowów strzeleckich itp.). W pracy tej oprócz żołnierzy brali również udział junacy z Junackich Hufców Pracy oraz miejscowa ludność. Mimo ofiarności nie udało się do dnia wybuchu wojny w pełni ukończyć budowy fortów. Brakowało kopuł pancernych, wentylacji, oświetlenia, wody oraz łączności.
Bezpośrednio przed wybuchem wojny wymogi techniczne spełniał tylko jeden fort i tylko ten został obsadzony załogą.
W kwietniu 1939 roku w rejon Jeleśni przybył batalion KOP "Wilejka" (d-ca mjr Wacław Kuferski) - przemianowany później na 2 Batalion II Pułku Strzelców Górskich. Później został on wzmocniony przez 152 Kompanię Forteczną "Jeleśnia" (d-ca por. Lipczak), Samodzielny Pluton Forteczny "Krzyżowa" (d-ca por. Golat) oraz 7 baterię 3-ego Dywizjonu z 65 PAL (d-ca por. Kazimierz Szych).
Z batalionu KOP "Wilejka" wysunięto placówki na Pilsko (1557 m n.p.m.), gdzie we wczesnych godzinach rannych zginął kpr. Franciszek Basik (prawdopodobnie pierwszy lub jeden z pierwszych polskich żołnierzy poległych w II Wojnie Światowej). Na szczycie Pilska znajduje się symboliczna mogiła kpr. Basika. Na Babiej Górze (1725 m n.p.m.) wystawiono pluton strzelecki, który stoczył z nieprzyjacielem krótką walkę i wycofał się.
W dniu 1 września 1939 roku około godziny 12.00 nad Krzyżową nadleciał niemiecki samolot, który ostrzelał załogę fortu "Szyling" (K1). Samolot ten został uszkodzony przez ostrzał z karabinów maszynowych, lecz zdołał odlecieć w kierunku Słowacji.
Do jedynego starcia z niemieckimi oddziałami doszło na Przełęczy Glinne w Korbielowie. Przełęcz położona jest na wysokości 809 m n.p.m. pomiędzy stokami Pilska oraz Szelustu. Była to jedyne dogodne przejście graniczne ze Słowacji w kierunku na Korbielów i Jeleśnię. Ta wąska droga została przez polskich saperów zaminowana i dozorowana przez stanowiska ckm umiesczone na pobliskich stokach. 1 września 1939 roku niemieccy motocykliści próbowali przedostać się przez Przełęcz Glinne, jednak po wjechaniu na pole minowe zostali ostrzelani z karabinów maszynowych. Ci, którzy nie zginęli pośpiesznie wycofali się na Słowacką stronę granicy.
W samej Krzyżowej żadnych innych walk nie było. 3 września 1939 roku polskie oddziały wycofały się w kierunku Suchej Beskidzkiej, zaś 5 września Niemcy wkroczyli do Krzyżowej od strony Jeleśni.
Źródło:
- Zarwański M., Suchanek S., Suchanek P., "Obrońcy Węgierskiej Górki", Interfon 2003
- Suchanek P., "Fortyfikacje Jeleśni Przyborów - Krzyżowa", Żywiec 2004
- Suchanek Piotr, "Fortyfikacje Jeleśni. Przyborów - Krzyżowa", Żywiec 2004
- Zarwański M., Suchanek S., Suchanek P., ?Obrońcy Węgierskiej Górki?, Interfon 2003
