Pałac w Krzyżanowicach
A/1043/65 z 2.06.1969
Pałac, zwany również zamkiem, stanowi dzisiaj, w wyniku wielokrotnych przebudów, eklektyczną mieszankę stylów. Wzniesiony został na planie prostokąta z trzema ośmiobocznymi basztami w narożach i wieżą od strony południowo-wschodniej, w której znajduje się kaplica. Do pałacu prowadzi zabytkowa, neogotycka piękna brama wjazdowa, wychodząca na obecną ulicę Tworkowską. Nad nią znajduje się pamiątkowa tablica, na której widnieje nazwisko księcia Lichnowskiego i rok budowy bramy (1856). Wrota, które są w niej zawieszone, zostały ręcznie wykute przez miejscowego kowala. Dawniej nad bramą znajdowało się mieszkanie, którego lokator miał za zadanie zamykać i otwierać.
W krzyżanowickim pałacu przebywali i tworzyli na zaproszenie Lichnowskich światowej sławy kompozytorzy: Ludwik van Beethoven i Franciszek Liszt. Ich pobyt tutaj upamiętniają okolicznościowe tablice: „Jesienią 1806 r. Ludwig van Beethoven gościł w Krzyżanowicach, w pałacu księcia Karola von Lichnowsky i jego małżonki Maria Christine, z domu Hr. von Thun”. „Wybitny kompozytor Franciszek Liszt przebywał i tworzył w tym pałacu w latach 1843–1848. W setną rocznicę śmierci”.
Obecnie w obiekcie mieści się Dom Opieki Społecznej „Różany Pałac” prowadzony przez Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Maryi Nieustającej Pomocy.
Wokół pałacu zachował się do dzisiaj okazały park, w którym podziwiać można wiekowe okazy drzew.
Całość zespołu pałacowo-parkowego stanowi niezwykłą atrakcje miasteczka i całej gminy.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Prawdopodobnie na miejscu obecnego XVIII-to wiecznego pałacu istniała już wcześniej jakaś inna budowla o podobnym charakterze. Krzyżanowice były bowiem wzmiankowane już w 1285 r. Właścicielami miejscowości byli Tworkowscy z pobliskiego Tworkowa, a po nich aż do drugiej połowy XVIII w. Charwaci. W 1775 r. dobra krzyżanowickie nabyli książęta Lichnowscy: Karol i jego żona Krystyna z domu Thun-Hohenstein. Był to bardzo znany wiedeński ród arystokratyczny. Posiadali liczne dobra na Śląsku oraz w monarchii austriackiej. Książęta Lichnowscy słynęli z zamiłowania do muzyki. Ich pałace w Wiedniu i Krzyżanowicach były znanymi salonami towarzyskimi. W progach ich pałacu w Wiedniu gościł m.in. Joseph Haydn. Później częstym gościem został Ludwig van Beethoven. Wkrótce Beethoven zaprzyjaźnił się z książętami Lichnowskimi, którzy zostają jego mecenatami. Zaczyna się pojawiać w ich salonach, a także i u innych arystokratów, jako nauczyciel muzyki, jako uczestnik kameralnego koncertu i jako pianista uświetniający oficjalne przyjęcia. W każdy piątek u książąt Lichnowskich odbywały się poranki muzyczne, gdzie Beethoven po raz pierwszy wykonywał swoje nowe utwory. W latach 1794-1796 mieszkał nawet w pałacu Lichnowskich. Z tego okresu pochodzi opinia Beethovena o jego dobroczyńcach: Lichnowskiego uważam za jednego z najhardziej oddanych przyjaciół i opiekunów mojej sztuki, co rzadko zdarza się w tej sferze.
Idylla nie trwała jednak długo. Beethovena zraziła etykieta i dworski styl życia. Pewnego wieczoru Beethoven, mimo iż był w tym celu specjalnie zaproszony, odmówił gry na fortepianie. Nie pomogło nawet i to, że matka księżnej Krystyny padła przed nim na kolana. Innego dnia z kolei, obrażony jakimś słowem księcia, wpadł we wściekłość, rozbijając popiersie Karola Lichnowskiego. Wychodząc trzasnął drzwiami i uciekając z pałacu poprzysiągł, że więcej jego noga u Lichnowskich nie powstanie. Napisał później swemu byłemu dobroczyńcy: Książę jesteś tym, czym jesteś, z przypadku i z urodzenia, ja zaś jestem sobą dzięki sobie samemu. Książąt było wielu i będzie ich jeszcze tysiące. Beethoven jest tylko jeden.
Jak wiemy, taka sytuacja nie trwała długo. W 1805 r. Lichnowscy są nawet jego muzycznymi doradcami po jednej nieudanej próbie operowej. Jesienią 1806 r. para książęca gości Beethovena w swoim pałacu w Krzyżanowicach. W latach 1843-1848 w pałacu w Krzyżanowicach mieszkał, jako gość pary książęcej, i tworzył inny znany kompozytor i muzyk Ferenc Liszt. Stąd leż wyruszał na trasy koncertowe.
Około 1856 r. pałac w Krzyżanowicach został przebudowany i rozbudowany przez Karola ks. Lichnowskiego w stylu neogotyckim. Z tego okresu pochodzi wieża przy narożniku południowo-wschodniego skrzydła i sala balowa. Zmieniono również wygląd otoczenia pałacu. Zburzono folwark pałacowy, a uzyskany teren przekształcono w niewielki park krajobrazowy. W dniach 30 listopada - 1 grudnia 1911 r. właściciele pałacu w Krzyżanowicach, książęta Lichnowscy, wzięli udział w spotkaniu szlachty śląskiej z cesarzem Wilhelmem II, które odbyło się w Żyrowej.
Po II wojnie światowej pałac został odrestaurowany. Obecnie mieści się w nim Dom Pomocy Społecznej prowadzony przez siostry franciszkanki Maryi Nieustającej Pomocy.
Oprócz pałacu znajduje się tam jeszcze interesujący i nie używany dziś budynek bramny. Został on zbudowany w 1853 r. staraniem Karola ks. Lichnowskiego w północno-zachodniej części terenu przypałacowego w stylu angielskiego neogotyku. Budynek został wzniesiony na rzucie trzech kwadratów, z których środkowy jest większy od bocznych. Część środkowa nakryta jest sklepieniem, pod którym wjeżdżało się na teren przypałacowy. W obu częściach bocznych znajdują się pomieszczenia mieszkalne. Od frontu przejazd zamykany jest ozdobną kratą żeliwną.
Historia rodu
Pochodzenie rodu Lichnowskich nie jest znane, część historyków twierdzi, że pochodzili z Burgundii, inni – że z Polski.
Pierwsze informacje historyczne o tym rodzie pochodzą z końca XV wieku: Janusz z Woszczyc koło Pszczyny, w latach 1498-1507 sędzia ziemski księstwa karniowskiego, ożenił się z Zofią z możnego rodu morawsko-śląskiego Drahotuszów, wdową po Mikołaju z Lichnova. Żona wniosła mu w wianie majątek swojego pierwszego męża - Lichnov kolo Bruntalu. Posiadał czterech synów: Henryka, Piotra, Kaspra i Bernarda, którzy zaczęli posługiwać się nazwiskiem “Lichnowski z Woszczyc”. W 1702 roku Franciszek Bernard, a w 1707 roku jego brat - Maksymilian Władysław, otrzymali tytuły czeskich baronów. W1727 roku Franciszek Bernard bar. von Lichnowski, starosta księstwa opawskiego, otrzymał tytuł czeskiego hrabiego.
Ferdynand Karol Jan hr. von Lichnowski, cesarski tajny radca, w 1773 roku otrzymał tytuł pruskiego księcia, a w 1774 roku - tytuł księcia Rzeszy Niemieckiej. W 1824 roku Edward ks. Lichnowski otrzymał z kolei tytuł księcia dziedzicznych ziem Habsburgów.
Posiadali olbrzymie dobra na terenie Śląska, Moraw i Austrii. Na Górnym Śląsku głównymi ich rezydencjami był Grodziec nad Moravicą i Chuchelna koło Hulczyna oraz Krzyżanowice koło Raciborza.
Herb książęcy
Inaczej wyglądał herb książęcy: na czerwonej tarczy obok figury rodowej Lichnowskich umieszczono srebrną chorągiew kościelną (w Polsce figura ta jest określana jako herb Radwan). Tarcza umieszczona jest na płaszczu gronostajowym podbitym czerwonym materiałem. Nad płaszczem znajduje się mitra (korona książęca).
Źródło: Emmerling Danuta, Górnośląskie zamki i pałace, 1999.
