Młyn wodny w Kuźnicy Starej

Nr w rejestrze zabytków:
A-522
Historyczna nazwa: Dawniej kuźnica w Kuźnicy Starej
Data powstania obiektu: XVIII/XIX w.
Opis

Najstarsza zachowana część zabudowań (główny budynek młyna) to trzykondygnacyjny obiekt z dachem dwuspadowym w układzie kalenicowym. Do budynku głównego dostawiony jest jednokondygnacyjny budynek gospodarczy.

Architektura jest skromna z uwagi na przemysłowy charakter budynku, mimo że liczne wątki wskazują na wysmakowaną architekturę industrialną z okresu XVIII i XIX w., gdzie pierwotny rozstaw otworów okiennych jest ściśle związany z estetyką elewacji, a formy obramowań i zwieńczeń otworów okiennych i drzwiowych oraz ukształtowanie kanału wodnego na smak architektoniczny budowniczych i fundatorów pierwotnego wystroju najstarszej zachowanej części budynku.

Niestety dalsze przebudowy zatraciły klimat obiektu.

Wnętrza są surowe.

Na uwagę zasługuje wyposażenie młyna w maszyny pamiętające jeszcze pierwsze lata działalności młynarskiej w latach 20. i 30. XX w. Są to przede wszystkim trzy maszyny: mlewnik walcowy z 1938 r., mlewnik „Diener” i gniotownik walcowy.

Źródło: peuk.fiiz.pl

Historia

Pierwsza wzmianka o kuźnicy w okolicach Przystajni pochodzi z 1409 r., kiedy następuje zmiana właściciela kuźnicy. Za 40 grzywien Przystajń wraz z połową zakładu kuźniczego kupuje od Marcina ze Strzebnic Mikołaj herbu Wyssowyc, a 10 lat później dokupuje drugą połowę zakładu.

Druga wzmianka to tablica genealogiczna śląsko – małopolskiego rodu kuźniczego Warchołów wymieniająca Warchoła Mysznera (ok. 1400 r.) jako budowniczego kuźnicy w Kuźnicy Starej.

Trzecia wzmianka znajduje się w protokole po wizytacji dekanatu lelowskiego w 1593 r. przez księcia Kardynała Jerzego Radziwiłła.

W dobie sejmu czteroletniego Kuźnica Stara wymieniona jest jako własność Antoniego Paciorkowskiego.

Księga poborów woj. krakowskiego z 1620 r. mówi, że na Kostrzynce w Kuźnicy Starej były trzy koła wodne i dziesięciu robotników.

„Słownik Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” wydany w 1888 r. wzmiankuje, że w Kuźnicy Starej nadal istniała huta z wielkim piecem, który w 1875 r. wytapiał 32.000 pudów surówki.

Koniec hutnictwa w Kuźnicy Starej przynosi początek XX w. Wielki piec wygasł ostatecznie w 1905 r. Odnaleziony w kościele parafialnym w Przystajni sztandar z 1910 r. z adnotacją: „Górnicy dla potrzeb Huty Częstochowa” wskazuje nam przyczynę upadku jednej z najstarszych kuźnic na ziemiach polskich.

Po upadku huty i odlewni garnków żeliwnych dwór i fabrykę w Kuźnicy Starej wykupił Franciszek Patrzyk. W tym czasie kuźnica zostaje zaadaptowana i przebudowana dla potrzeb młyna wodnego, przebudowany został sąsiadujący z młynem dwór.

W latach 30. XX w. Franciszek Patrzyk przekazał młyn swojej córce w wianie, która wyszła za mąż za Jabłonkę. Do dziś młyn znajduje się w rękach rodziny Jabłonków.

Przechodził liczne modernizacje i przebudowy.

Pamiątkami po latach świetności są maszyny młyńskie z końca lat 30. XX w.

Po roku 1989 Waldemar Jabłonka, obecny właściciel, przystąpił do gruntownej modernizacji obiektu.

Źródło: peuk.fiiz.pl

Zaktualizowano 7 miesięcy temu

Dane teleadresowe

Kuźnica Stara 80
42-141 Kuźnica Stara
place
50.901367, 18.713935Skopiowano do schowka
N50º54'4.921", E18º42'50.166"Skopiowano do schowka

Cechy i udogodnienia

Zabytek techniki
Miejsce/obiekt zaliczone w skład zabytków techniki.
Tylko z zewnątrz
Obiekt dostępny do zwiedzenia tylko z zewnątrz.