Dwór w Lyskach
95/66 z 15.03.1966; 596/66 z 15.03.1966
Dwór w Lyskach to obiekt reprezentujący styl klasycystyczny. Budynek jest murowany z cegły, potynkowany. Wzniesiono go na planie prostokąta. Posiada dwie konsygnacje i podpiwniczenie, a nakrywa go dach naczółkowy wykonany z dachówki. Od strony dawnego dziedzińca gospodarczego fasada jest pięcioosiowa, z centralnie usytuowanym drewnianym gankiem. Elewacje pozbawione są ozdobnych detali, zachowały jedynie ślady podziałów ramowych – fragmentarycznie zachowany gzyms między piętrami i pilastry. Przy jednej z elewacji bocznych znajduje się parterowa, częściowo zrujnowana dobudówka.
W pobliżu dworku zachowały się fragmentarycznie pozostałości dawnego parku krajobrazowego i wykorzystywane budynki gospodarcze dawnego folwarku, w tym m.in. wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków spichrz dworski.
Dwór w Lyskach niestety nie przypomina dzisiaj budowli, którą był niegdyś. Ulega coraz większej dewastacji i jeżeli nie zostaną w nim podjęte żadne prace remontowe i zabezpieczające, prawdopodobnie w niedługim czasie zmieni się w zabytkową ruinę.
Poza dworem, w Lyskach znajduje się jeszcze kilka ciekawych obiektów. Z pewnością najważniejszym z nich jest kościół pw. św. Małgorzaty, neogotycki, pochodzący z początku XX w. Niedaleko od niego znajduje się cmentarz wraz z zespołem zabytkowych nagrobków z XIX i XX w., w tym m.in. kaplicą grobową Połedników z połowy XIX w. Na uwagę zasługuje także neogotycki budynek Domu Pomocy Społecznej pw. św. Józefa ufundowany przez Józefa Połednika. Ciekawym obiektem jest również krzyż pokutny, znajdujący się na skrzyżowaniu ulic Sikorskiego i Bogunickiej. W obecnej formie z odłamanym górnym ramieniem przypomina krzyż Św. Antoniego.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Pierwsza wzmianka o Lyskach pochodzi z 1313 r., ale z pewnością powstały one jeszcze w poł. XIII w. Nie była to wówczas duża osada, prawdopodobnie liczyła jedynie kilku osadników. W latach 1335–1342 pojawiły się pierwsze informacje na temat tutejszego kościoła i parafii, które również powstały w poł. XIII w. W 1315 r. znany jest ks. Adam z Lysek, kanonik kolegiaty raciborskiej. Parafia Lyski płaciła wtedy jedną grzywnę i 15 skojców świętopietrza.
Początkowo Lyski należały do książąt raciborskich, a od XIV w. były własnością klasztoru dominikanek z Raciborza. W 1313 r. książę raciborski Leszek darował Lyski klasztorowi dominikanek z Raciborza. Następnie ponownie weszły one w skład dóbr kameralnych. W XVII w. miejscowość podzielona była na dwie części, których właścicielami byli Franciszek Zmeskal i Franciszek Rogojski. Pod koniec XVIII w. Józef von Tluk połączył ze sobą obydwa działy. Od XIX w. dobra należały do rodziny von Adlersfeld, od której w 1823 r. kupił je Józef Benedykt Połednik, który był sekretarzem sądu patrymonialnego w książęcych domenach w Rudach.
W 1847 r. zmarł Edward, jedyny syn i dziedzic Józefa Połednika. Dla upamiętnienia jego śmierci, Józef Połednik założył fundację „Dom Ubogich pw. św. Józefa”. Sam budynek, w którym mieściła się instytucja powstał w latach 1847–1848 i został zbudowany w stylu neogotyckim. Znajdowała się w nim duża kuchnia, 7 sal oraz 14 cel dla zakonnic. Początkowo Połednik chciał oddać do użytku Dom Starców i Ubogich w Lyskach. Później jednak za namową biskupa zorganizował Zakład Wychowawczy dla Dziewcząt. Do jego prowadzenia sprowadzono siostry zakonne z Wiednia. W okresie Kulturkampfu zakonnice musiały opuścić Lyski. Od czasu ponownego otwarcia Zakładu pw. św. Józefa, co nastąpiło w 1886 r., pracowały w nim cysterki z klasztoru w Trzebnicy. W tym czasie mieszkało tutaj 78 dzieci z ubogich rodzin. Szkoła dla dziewcząt, w której nauczano m. in. języków francuskiego i angielskiego oraz gry na fortepianie, jak i Dom Ubogich, przetrwały I wojnę światową i prosperowały dalej w okresie międzywojennym. W czasie II wojny światowej Niemcy urządzili w Lyskach obóz jeniecki, stanowiący filię obozu oświęcimskiego. Po zakończeniu działań wojennych opiekę nad budynkiem przejęła parafia oraz Siostry Miłosierdzia. W 1960 r. władze państwowe zorganizowały w Lyskach Dom dla Psychicznie Chorych.
Źródło: peuk.fiiz.pl
