Pałac w Nakle Śląskim

Po raz pierwszy Nakło było wymienione w dokumencie sporządzonym w Bytomiu 25 listopada 1372 r. Dokument ów podpisał jeden z pierwszych właścicieli wsi, Zbrosław „de Nakel”. Wiele wskazuje na to iż zapis o istnieniu Nakła pojawił się nieco wcześniej. Według nie do końca jeszcze potwierdzonych przypuszczeń było to w 1369 r. Miejscowość ta należała wówczas do dóbr rycerskich.

Kolejny zapis o Nakle i jego właścicielach pochodzi z 30 kwietnia 1459 r. Wymieniony w nim jest Krzysztof z Nakla. Także i ten dokument sporządzony został w Bytomiu.

Następnym właścicielem, po Krzysztofie, był rycerz Szczepan z Nakła. Wspominają o nim dokumenty z 1181, 1485 i 1492 r. Ten ostatni przekazuje nam informację o procesie sądowym Szczepana Nakielskiego z Krzysztofem Świętochłowickim.

Wszyscy kolejni właściciele Nakla mieszkali wówczas w drewnianym grodzie obronnym. Całość otoczona była fosą. W XVI w. nastąpił wzrost znaczenia wsi związany z rozwojem górnictwa na tym terenie. Nakło znajdowało się wówczas we władaniu Jana Nakielskiego. W 1537 r. zawarł on umowę z margrabią Jerzym Brandenburskim, na mocy której margrabia mógł eksploatować złoża ołowiu i niklu położone na terenie dóbr nakielskich.

Dzięki korzyściom czerpanym z tego typu umów, właściciele Nakla znacznie się wzbogacili. Pozwoliło to im na wybudowanie folwarku oraz niewielkiego murowanego zamku.

Wraz z nadejściem wojny trzydziestoletniej, wskutek wstrzymania wydobycia, Nakło podupadło. W dniu 6 kwietnia 1695 r. hrabia Leon Ferdynand Henckel von Donnersmarck zakupił dobra rycerskie Nakło wraz z folwarkiem Lasowice od poprzedniego właściciela, tytularnego rycerza Larischa z Naczęsławic. Posiadłość została wyceniona na 5 000 reńskich guldenów. Odtąd Nakło, aż do 1945 r. znajdowało się we władaniu rodu Donnersmarcków. W drugiej połowie XVIII w. właścicielem Nakła był hrabia Łazarz Henckel von Donnersmarck. W 1813 r. majątek otrzymał, jako dwuletnie dziecko, Hugo Henckel von Donnersmarck. Hrabia Hugo w 1858 r. w miejscu starego zamku wybudował pałac w stylu neogotyckim. Początkowo pałac ten był tylko letnią rezydencją siemianowickiej gałęzi rodu Donnersmarcków. Po śmierci hrabiego Hugona w 1891 r. dobra nakielskie przejął jego syn hrabia Lazy Henckel von Donnersmarck. Jeszcze w tym samym roku przystąpił do gruntownej rozbudowy obiektu, który stał się jego stałą siedzibą.

Ponadto hrabia Lazy wraz ze swym bratem hrabią Arturem i siostrzeńcem hrabią Edgarem Henckel był właścicielem bytomskiego państwa stanowego. Liczyło ono wówczas 14 916 ha. W drugiej połowie XIX w. Nakło jak i pałac słynęły ze stadniny koni wyścigowych należącej do Donnersmarcków oraz organizowanych tu gonitw konnych. Oprócz hodowli koni gospodarstwo Donnersmarcków znane było także z liczącego 700 sztuk stada owiec. W okresie międzywojennym majątek Donnersmarcków liczył 896 ha.

Po II wojnie światowej, w 1945 r., w opuszczonym przez Donnersmarcków pałacu utworzono Zespół Szkół Rolniczych. Należący do pałacu folwark przekształcono wtedy w gospodarstwo pomocnicze przy ZSR.

Historia rodu

Ród Larischów szeroko rozrodzony, znany był nie tylko na Górnym Śląsku, ale i w Polsce (w Krakowie pałac Laryszów), w Czechach i w Austrii. Według historii rodowej pochodzili z Tyrolu, gdzie posiadali zamek Fragstein. Nazwa zamku stała się ich pierwotnym nazwiskiem. Osiedliwszy się w XIV wieku na Górnym Śląsku najpierw w miejscowości Klisino koło Głogówka używali nazwiska Fragstein lub panowie z Klisina (von Glaesen - stąd nazwa polska herbu - Glezyna). Już w Klisinie zaczęli używać również nazwiska Larisch na określenie potomków Hilarego (Hillarius) z Klisina. W XV wieku obydwa rody (Fragsteinowie i Larischowie) przeniosły się do sąsiadujących z Klisinem Naczęsławic, które uznano za swoją nową siedzibę rodową. Fragsteinowie w XV wieku byli wójtami dziedzicznymi Głogówka, zaś Larischowie w XVI wieku podzielili się na dwie linie: górnośląską (szlachecką i baronowską) z Naczęsławic i czesko-austriacką (hrabiowską) z Ligoty (Lhoty) w Księstwie Cieszyńskim. Linia z Ligoty używająca później nazwiska Larisch-Moennich należała do najwyższej arystokracji austriackiej, linia z Naczęsławic była znacznie uboższa i mniej znacząca. Posiadali liczne majątki w okolicy Raciborza, Opola, Gliwic i Bytomia m. in. przez dłuższy czas Nakło. Na Górnym Śląsku nazwisko to i współcześnie jest dość popularne.

Herb baronowski Larischów z Naczęsławic

Posiadał tarczę herbową identyczną z herbem rodowym, jedynie rozbudowany był klejnot, który składał się z dwóch figur heraldycznych: prawy - dwa noże winiarskie skierowane ostrzami do wewnątrz, a pomiędzy nimi trzy strusie pióra błękitno-złoto-czerwone. Lewy - dwa srebrne lemiesze, a pomiędzy nimi złote berło. Labry czerwono-srebrne.

Źródło: Emmerling Danuta, Górnośląskie zamki i pałace, 1999.

1. Emmerling Danuta, Górnośląskie zamki i pałace, 1999