Zespół staromiejski Paczkowa ze średniowiecznym systemem fortyfikacji
743/R 183/49, 37/49
Zespół staromiejski oraz fortyfikacje Paczkowa zostały uznane za pomnik historii w 2012 r. Mury Paczkowa należą do najlepiej zachowanych średniowiecznych obwarowań miejskich w Polsce. Mają niemalże pełny przebieg z wyjątkiem dwóch przerwań i bogaty system elementów pionowych: wież bramnych i baszt. Unikalnym i wyróżniającym się elementem umocnień miejskich Paczkowa jest inkastelowany kościół pod wezwaniem św. Jana Ewangelisty, jedna z najciekawszych świątyń obronnych w tej części Europy. Oprócz fortyfikacji Paczkowa, na szczególną uwagę zasługuje zachowany średniowieczny układ przestrzenny miasta wraz z historyczną parcelacją. Położenie Paczkowa oraz rola obronna, do jakiej miasto zostało powołane, sprawiły, że rozwój tego ośrodka na przestrzeni wieków przebiegał zdecydowanie wolniej niż innych śląskich miast. Wszelkie inne, oprócz obronnego, aspekty miastotwórcze nie okazały się na tyle silne, by zatrzeć cechy średniowiecznej twierdzy. Dzięki tej swoistej wielowiekowej stagnacji, Paczków jest jedynym zachowanym w takim stopniu organizmem miejskim na Śląsku.
Paczków powstał na „surowym korzeniu”. Miasto ma regularny i przejrzysty układ oparty na prostopadle przecinających się ulicach z centralnie zlokalizowanym prostokątnym rynkiem i ratuszem. Wokół rynku rozciąga się ścisła zabudowa usytuowana na historycznych parcelach, a od jego naroży oraz ze środka dłuższych pierzei odchodzi dziesięć ulic. Plan miasta jest doskonale czytelny do dzisiaj, podział na kwartały przetrwał w niemalże niezmienionym stanie. Większość zachowanych kamienic mieszczańskich pochodzi z XVIII i XIX w., są też pojedyncze przykłady obiektów szesnastowiecznych z dekoracjami w technice scraffitto. Zachowała się renesansowa wieża przebudowanego w XIX w. ratusza. Szczególną wartość w zabudowie miasta przedstawia inkastelowany kościół farny pw. Świętej Trójcy, Panny Marii i św. Mikołaja, obecnie - św. Jana Ewangelisty. Usytuowany został poza rynkiem, w pobliżu murów miejskich. Jest to trójnawowa, halowa świątynia gotycka z wysoką wieżą (64 m), wyjątkowo cennymi sklepieniami sieciowymi i gwiaździstymi wewnątrz. Budowla jest opięta przyporami zewnętrznymi. W XVI w., w czasie tzw. trwogi tureckiej przystosowana została do funkcji obronnych poprzez wydrążenie studni wewnątrz kościoła, obniżenie dachów i zasłonięcie ich renesansową attyką zabezpieczającą kościół przed wznieceniem pożaru i stanowiącą ochronę stanowisk strzelniczych. W XIX w. do wnętrza wprowadzono wyposażeni neogotyckie. Najbardziej rozpoznawalnym zespołem zabytkowym Paczkowa są średniowieczne mury obronne. Mają one eliptyczny, regularny zarys i mierzą 1200 m w obwodzie. Kurtyny murów wzniesiono z lokalnego kamienia łamanego. Pierwotnie, w zwieńczeniach posiadały krenelaże i mierzyły 9 m. W ciągu murów osadzono 24 baszty łupinowe i czworoboczne, z których do dzisiaj przetrwało 19 oraz 4 bramy miejskie: Nyska, Kłodzka, Ząbkowicka i Wrocławska, zachowane w formie trzech wież bramnych. Miasto otaczają planty powstałe w miejscu fosy i zewnętrznego, rozebranego na pocz. XIX w. pierścienia murów.
Wpis do rejestru zabytków
- Stare miasto Paczków w granicach średniowiecznego założenia miasta o charakterze historycznym i kulturalnym, wpisane do rejestru zabytków decyzją Wojewody Śląsko-Dąbrowskiego z dnia 10 czerwca 1949 r., nr rejestru: R.183 (wg wyciągu z Księgi Rejestru zabytków z dnia 10 listopada 1970 r.: Nr Rej.Ks.V. 743/R 183/49, 37/49)
- Zespół murów miejskich z bramami w Paczkowie p. Nysa, wpisany do rejestru zabytków decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Opolu z dnia 1 czerwca 1964 r., nr rejestru: 923/64/a/
- Zespół murów miejskich z bramami w Paczkowie p. Nysa, wpisany do rejestru zabytków decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Opolu z dnia 1 czerwca 1964 r., nr rejestru: 923/64/b/
- Planty miejskie w Paczkowie, wpisane do rejestru zabytków decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Opolu z dnia 10 stycznia 1991 r., nr rejestru: 283/91
Źródło: zabytek.pl
Leżący na terenie historycznego księstwa nyskiego Paczków był własnością biskupów wrocławskich do 1810 r. Przez wieki, strategicznie położone miasto pełniło funkcję ośrodka granicznego broniącego niezależności politycznej księstwa biskupiego. W ciągu swojej kilkusetletniej historii, Paczków znajdował się pod panowaniem czeskim, austriackim, pruskim i polskim. Miasto założył w 1254 r. biskup wrocławski Tomasz I Koźlowarogi na prawie flamandzkim. W XIV w., za rządów i z funduszy biskupa Przecława z Pogorzeli zwanego „fortyfikatorem księstwa nyskiego” Paczków otoczono kamienno-ceglanymi murami obronnymi. Do XVI w. miasto przeżywało okres względnej prosperity. W kolejnych stuleciach, na skutek częstych klęsk żywiołowych i najazdów - nastąpiło jego znaczne zubożenie. Już podczas wyniszczającej wojny trzydziestoletniej w XVII w. Paczków utracił znaczenie militarne. Odżył dopiero w XIX w., kiedy zniesiono resztę władzy biskupa i kiedy poprawiła się koniunktura gospodarcza. Mimo rozbudowy przedmieść oraz powszechnej wówczas akcji niwelowania pierścieni fortyfikacji, włodarze nie zdecydowali się na zburzenie murów miejskich, poza zasypaniem fosy, utworzeniem w jej miejscu plant, rozebraniem części bram miejskich, przebiciem kilku przejść dla pieszych oraz usunięciem niskiego muru zewnętrznego. W tym czasie pojawia się zainteresowanie średniowiecznymi fortyfikacjami. W latach 40. XIX w. przeprowadzane są pierwsze prace konserwatorskie obwarowań, a pod koniec wieku - częściowa rekonstrukcja zwieńczeń murów i baszt. Okres II wojny światowej przyniósł niewielkie zniszczenia w zabudowie miejskiej, głównie mieszkalnej oraz kościoła cmentarnego. Po wojnie, zniszczone fragmenty miasta odbudowano.
Źródło: zabytek.pl
