Ruiny kościoła pw. św. Stanisława i św. Walentego w Pilicy (tzw. Kościół Marków)

Zabytkowy kościółek, obecnie znajdujący się w stanie ruiny, został wzniesiony przez jednego z właścicieli Pilicy Stanisława Padniewskiego na początku XVII w. Świątynia  należała początkowo do zakonu bożogrobców, a potem do augustianów, których potocznie zwano markami. Mieszkający bowiem wówczas obok kanonicy regularni od pokuty (augustianie), na spacer wychodzić mogli jedynie nocą – tym samym nazwani zostali przez piliczan „markami”.

Świątynia była orientowana, czyli jej prezbiterium było zwrócone na wschód. Obiekt posiadał jedną nawę. Miał białą, kamienną posadzkę, sufit zaś z heblowanych desek, malowany. Przestrzeń wnętrza była rozbita pilastrami, tęcza miała kształt półkolistej arkady. W kościele było sześć ołtarzy. W złoconym rzeźbieniami ołtarzu głównym znajdował się obraz św. Walentego męczennika, umieszczony za szkłem w złocistej ramie. Na górze był obraz Trójcy Świętej. Drugi ołtarz, po stronie ewangelii, był pomalowany kolorem czerwonym, rzeźby były złocone lub srebrzone, a w jego centrum znajdował się obraz św. Józefa, u góry zaś św. Anny. Trzeci ołtarz nosił wezwanie Matki Boskiej Bolesnej, czwarty, po stronie lekcji, posiadał obraz św. Michała Archanioła w centrum i, wyżej, błogosławionego Michała Giedrojcia. Piąty miał obraz św. Mikołaja biskupa w centrum, a wyżej św. Antoniego Padewskiego. Wszystkie ołtarze boczne pokryte były rzeźbami złoconymi i srebrzonymi. Drzwi do świątyni zostały zlokalizowane w zachodniej fasadzie z trójkątnym szczytem. Od strony południowej obiektu znajdowała się kaplica murowana, zbudowana na podstawie prostokąta, sklepiona, do której prowadziły żelazne drzwi. Ambona miała złocenia i srebrzenia. Chór wsparty był na dwóch kolumnach, na nim zbudowano pozytyw o ośmiu głosach. W ścianie północnej było wejście z prezbiterium do zakrystii.

Przy kościele stał drewniany klasztor pokryty gontem, w którym były cztery cele i cztery komnaty. Na podwórzu zbudowano drewniany dom dla czeladzi i stodołę o jednym klepisku. W pobliżu stało sześć chałup, w których mieszkało sześciu poddanych, pracujących po jednym dniu pieszym w tygodniu.

Z kościoła Marków na Zarzeczu do dnia dzisiejszego pozostała jedynie ruina w kształcie podłużnego czworoboku, którego sterczący szczyt zdobią esetnice. Prezbiterium ma kształt absydy oświetlonej po stronie epistoły dwoma oknami. Po stronie ewangelii znajduje się ruina zburzonej zakrystii.

W roku 2002 mieszkańcy Zarzecza oraz ulic Kościuszki i Mickiewicza na własny koszt uporządkowali i ogrodzili teren klasztoru i kościółka oraz posadzili drzewa. Dzięki temu zabytek został uratowany od zupełnego zniszczenia i stanowi dzisiaj jedną z atrakcji Zarzecza i Pilicy, pomimo, iż w całości nie przetrwał do naszych czasów. Stanowi jednak kolejny element dziedzictwa okolic, stworzony dzięki jej właścicielom – Padniewskim (lub jak twierdzą niektórzy Warszyckich).

Źródło: peuk.fiiz.pl