Pole bitwy pod Racławicami
1003 z 21.07.1981
Teren historycznej bitwy pod Racławicami uznany za Pomnik Historii położony jest na terenie pól Racławic, Dziemięrzyc i częściowo Wrocimowic. 4 kwietnia 1794 roku rozegrała się tu Bitwa pod Racławicami - uznawana przez historyków za jedno z najważniejszych wydarzeń militarnych i społecznych w historii Polski.
Teren ten to miejsce zbrojnego starcia wojsk polskich, pod dowództwem naczelnika Tadeusza Kościuszki z wojskami rosyjskimi, pod dowództwem generała majora Aleksandra Tormasowa. Wygrana wojsk polskich mimo tego, że nie miała większego znaczenia militarnego, podniosła morale powstańców. W wyniku potyczki po stronie polskiej odnotowano kilkuset zabitych, a straty po stronie rosyjskiej szacuje się na ponad 1000 zabitych, rannych oraz jeńców. Entuzjazm płynący z wygranej bitwy można podziwiać na obrazie Michała Stachowicza przedstawiającego wprowadzenie do Krakowa 12 rosyjskich armat zdobytych pod Racławicami. Na miejscu zlokalizowany jest pamiątkowy Kopiec Kościuszki, zespół dworski w Janowiczkach, willa Walerego Sławka, a także wzniesiony w 1994 roku pomnik Bartosza Głowackiego przedstawiający uczestnika bitwy, stojącego na jednej z armat.
Źródło: visitmalopolska.pl
Insurekcja kościuszkowska rozpoczęła się 12 marca 1794 roku, wcześniej niż planowali jej organizatorzy na skutek rozbicia konspiracji w Warszawie. Za oficjalny początek przyjęta jest data 24 marca - ogłoszenie generała Tadeusza Kościuszki Najwyższym Naczelnikiem Siły Zbrojnej Narodowej i jego przysięga złożona narodowi na rynku w Krakowie. Poważnym problemem była od samego początku niewystarczająca liczba wojsk powstańczych i uzbrojenia. Pobór do wojska przebiegał z oporami, stąd też zdecydowano się na formowanie oddziałów chłopskich uzbrojonych w piki i osadzone na sztorc kosy.
Historyczna bitwa rozegrała się w 12. dniu powstania, 4 kwietnia, na polach Dziemięrzyc i Racławic, oraz częściowo Wrocimowic. Wojska rosyjskie podzielone zostały wcześniej na dwie kolumny, z których jedna pod dowództwem gen. Tormasowa wyruszyła, by zablokować marsz powstańców. Kościuszko ustawił swoje wojsko na wzniesieniu dziemierzyckim, Tormasow z kolei miał dobry widok na polskie pozycje ze wzgórza, tzw. Zamczyska. Pomimo mniejszych sił około godziny 15.00 wydał rozkaz natarcia, licząc na rychłe dotarcie reszty rosyjskich oddziałów dowodzonych przez gen. Denisowa. Ich zbyt późne przybycie na pole bitwy w dużym stopniu zadecydowało o wygranej powstańców. Ogromne znaczenie miało też wsparcie sił polskiej kawalerii przez kosynierów, których brawurowy atak poprowadzony przez Kościuszkę przełamał szyki nieprzyjaciela i spowodował przejęcie wszystkich jego armat. Polacy stracili w bitwie około 100 ludzi, Rosjanie zaś 600 i 12 dział.
Kosynierzy stali się bohaterami Racławic. Po zwycięskiej bitwie Kościuszko przywdział chłopską sukmanę, zgodnie z ówczesną tradycją wojskową zakładania przez dowódcę munduru oddziału, który najbardziej wsławił się w walce. 8 kwietnia w czasie parady w Krakowie wyróżniono na Wawelu trzech kosynierów - zdobywców rosyjskich dział - przez nadanie im stopni chorążych w nowo tworzonym 1 regimencie grenadierów krakowskich. Regiment otrzymał chorągiew ze snopem zboża i kosami, jako narzędziami pracy i walki, który to emblemat stał się symbolem całego powstania kościuszkowskiego.
7 maja Naczelnik wydał w Połańcu uniwersał regulujący powinności gruntowe włościan, zapewniający im opiekę rządową i bezpieczeństwo własności. Akt ten stanowił uwieńczenie wielu rozporządzeń i proklamacji wydanych przez Kościuszkę w sprawie chłopskiej od chwili rozpoczęcia insurekcji, chociaż - jak większość aktów prawnych z tego czasu - nie przetrwał jej upadku i nie spowodował zmian w strukturze społecznej.
Źródło: zabytek.pl
